Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Autor „Profesji Pani Warren” (18561950, Nobel 1925) urodził się wprawdzie w Dublinie, wyjechał jednak stamtąd w wieku dwudziestu lat i całym dojrzałym życiem związany był z Anglią. Atakował brytyjski imperializm, bronił też praw rodaków, dość jednak przewrotnie. W sztuce „Druga wyspa Johna Bulla” (1904) paradoksalnie odwraca potoczne sądy na temat Anglików i Irlandczyków, tym ostatnim przypisując prawdziwie brytyjskie cnoty. Wobec nacjonalizmu był krytyczny; „naród zdrowy - pisał - tak samo nie zdaje sobie sprawy ze swej narodowości, jak człowiek zdrowy nie zdaje sobie sprawy z tego, że ma kości”. A po latach wspominał: „Jako Irlandczyk nie mogłem pretendować do patriotyzmu ani w stosunku do kraju, który opuściłem, ani do kraju, który go zrujnował”..
Podobne wątpliwości trudno mieć w przypadku Williama Butlera Yeatsa (18651939, Nobel 1923), choć - podobnie zresztą jak Shaw - był on protestantem, a rodzina Yeatsów przybyła do Irlandii dopiero w XVIII wieku z hrabstwa Yorkshire. Yeats - poeta, dramaturg i prozaik - nigdy wprawdzie nie nauczył się celtyckiego języka irlandzkiego (gaelic), stał się jednak współtwórcą „irlandzkiego odrodzenia”. Cała jego twórczość zakorzeniona jest w irlandzkiej tradycji i irlandzkim pejzażu.
Yeats był współzałożycielem irlandzkiego teatru narodowego (Abbey Theatre w Dublinie), przez lata kochał się beznadziejnie w działaczce ruchu niepodległościowego, aktorce Maud Gonne, przyjaźń łączyła go z innymi wybitnymi postaciami ówczesnej Irlandii, jak John O'Leary, Lady Gregory, John Millington Synge czy George Russell, w Wolnym Państwie Irlandzkim otrzymał godność senatora. Zaangażowanie w sprawę narodową łączył jednak zawsze z krytycyzmem i dystansem wobec meandrów irlandzkiej polityki. Elementy ludowej mitologii celtyckiej współistnieją u Yeatsa z tradycją francuskiego symbolizmu i wątkami ezoterycznymi, a fascynacja narodowym dziedzictwem Irlandii nie przeszkadzała mu sięgać do innych kultur - na przykład japońskiej. Doświadczeniu historycznemu i osobistemu umiał nadać wymiar uniwersalny, a wiersze napisane w ostatnich dwóch dekadach życia uczyniły zeń jednego z najwybitniejszych poetów XX wieku.
Kolejny irlandzki noblista młodszy był od Yeatsa o blisko 40 lat i podobnie jak wielu innych Irlandczyków wcześnie opuścił wyspę. Samuel Beckett (1906-1989, Nobel 1969), urodzony w Dublinie, absolwent romanistyki w Trinity College, większość życia spędził we Francji i od 1945 roku francuski stał się drugim językiem jego twórczości, a jego dramaty i proza wznoszą się ponad wszelkie narodowe podziały. Porażająca wizja sytuacji metafizycznej współczesnego człowieka, zawarta w „Czekając na Godota” czy „Końcówce”, należy do najprzenikliwszych i najodważniejszych diagnoz, na jakie zdobyła się XX-wieczna literatura.
Listę zamyka obecny w tym „Tygodniku” Seamus Heaney (Nobel 1995). Urodzony w 1939 roku w północnoirlandzkim okręgu Derry, w 1972 roku przeprowadził się na stałe na południe, do Republiki. Uważany jest za najwybitniejszego poetę irlandzkiego po Yeatsie, należy przy tym do plejady indywidualności poetyckich wywodzących się z Irlandii Północnej, jak Longley czy Mahon.
Wielkim zaś nieobecnym pośród laureatów sławnej Nagrody jest oczywiście James Joyce (1882-1941), arcy-Irlandczyk skłócony ze swą ojczyzną. Autor „Dublińczyków” (1914), „Portretu artysty z czasów młodości” (1916), „Ulissesa” (1922) i „Finnegans Wake” (1939), pisarz, który zrewolucjonizował XX-wieczną powieść, a rodzinny Dublin przeniósł w przestrzeń mitu, nie został w Sztokholmie zauważony, podobnie zresztą jak kilku innych wielkich prozaików i poetów minionego wieku. Dodajmy, że w roku 1935 konserwatywna szwedzka Akademia nie znalazła nikogo godnego wyróżnienia... Na szczęście porządek nagród i wyróżnień nie jest właściwym porządkiem literatury, choć w przypadku Yeatsa, Becketta i Heaneya sztokholmskie jury błędu na pewno nie popełniło. TF