Narzeczona - nierządnica

Odwołanie się do początków miłości Jahwe do swego ludu, miłości odwzajemnionej, jest początkiem przestrogi: “Tak rzecze Jahwe: Przypominam ci twoje oddanie w młodości i miłość twą [czasu] narzeczeństwa, gdy postępowałaś za mną na pustyni, po ziemi nieuprawnej" (Jr 2, 2). Przypomnienie nie daje efektu - lud czci innych niż Jahwe bogów. Ten czyn opisany zostaje w kategoriach zdrady: “Od dawna przecież łamałaś swe jarzmo, zrywałaś więzy i oświadczałaś: »Nie będę służyła!« Na każdym bowiem wzgórzu wyniosłym i pod każdym drzewem zielonym kładłaś się jak nierządnica" (2, 20; por. 2, 32-37). Tak wyrazista metafora zdrady przy k a ż d e j okazji zdaje się nie wystarczać. Prorok posuwa się jeszcze dalej, porównując postępowanie Jerozolimy do nieposkromionej żądzy zwierząt: “Wielbłądzico chyża, zbaczająca z drogi! Dzika oślico, przywykła do stepu, w namiętnej swej chuci węsząca podmuch wiatru! Któż zdoła okiełznać jej żądzę? Ktokolwiek jej szuka, nie [musi] się trudzić; znajdzie ją w [okresie] jej rui" (2, 23n). Te mocne - także dla większości dzisiejszych czytelniczek i czytelników Biblii - zwroty miały przywieść słuchających do nawrócenia. Znamienne, że w stosowanej tu metaforyce to kobiety są stroną bardziej agresywną, charakteryzującą się jakoby niepohamowaną i niekontrolowaną seksualnością. Obraz przeciwny do (także dzisiejszej) rzeczywistości.

Konsekwencją takiego opisu grzechu jest opis kary - jest nim list rozwodowy, który Jahwe daje swemu ludowi. Tym razem wyraźnie wspomniane zostały obydwa królestwa, południowe i północne: “I widziała to jej siostra, przewrotna Judea. Spostrzegła, że dla tych wszystkich przeniewierstw zdrajczyni izraelskiej - odtrąciłem ją i dałem jej list rozwodowy. Lecz nie ulękła się siostra jej przewrotna - Judea; poszła i również ona uprawiała nierząd" (3, 7-9). Opuszczony przez swoich - jak przez żonę, również Bóg odchodzi - jak małżonek oddalający żonę. Kara ta może sugerować, iż z grzechu takiego nie ma drogi nawrócenia: “Jeśli mąż oddali swą małżonkę i ta odchodzi od niego, stając się [żoną] innego mężczyzny, to czy powróci jeszcze do niego?". Bóg - przez proroka - odwołuje się tu do znanej słuchaczom praktyki, podkreślając, że przestępstwa ludu są jeszcze większe: “A ty cudzołożyłaś z wielu kochankami..." (3, 1). Wszystko zdaje się wskazywać na drogę bez wyjścia. Na końcu tej przemowy jawi się jednak nadzieja: “Nie okażę wam gniewnego oblicza, jestem bowiem łaskawy - głosi Jahwe - nie będę wiecznie się gniewał. Uznaj tylko swą winę, że zdradziłaś Jahwe, Boga twojego, i na swych drogach błądziłaś za obcymi..." (3, 12n).

W kolejnych rozdziałach Księgi znajdujemy jeszcze inne, straszliwe obrazy klęski Jerozolimy. “Tak bowiem mówi Jahwe Zastępów: - Wytnijcie jej drzewa i wznieście wał przeciw Jeruzalem! Jest to miasto skazane na karę; wszystko w jego wnętrzu jest krzywdą" (6, 6). W ironicznym dialogu z Jerozolimą Jahwe mówi: “Co powiesz, gdy zwierzchnikami będą nad tobą twoi kochankowie? (...) A jeśli zapytasz w swym sercu: Dlaczego mnie to spotyka? [Odpowiem:] - Dla ogromu twojej przewiny kraj twojej szaty został obnażony, gwałt twym napiętkom zadano. (...) Taki będzie twój los i dział wymierzony ci przez mnie - wyrok Jahwe - za to, że zapomniałaś o mnie, że polegałaś na fałszu. Więc i Ja obnażę Twój tren aż do twarzy i ukaże się twoja sromota" (13, 21-22. 25-26). Ostatecznie zatem Jerozolima jawi się jako kobieta zgwałcona i akt ten zdaje się być usprawiedliwiony jej wcześniejszymi występkami! To ona ma ponosić zań odpowiedzialność - fenomen znany również z dzisiejszych historii zgwałconych kobiet. A tym, który wypowiada tę groźbę, jest Jahwe...

Teksty te wzbudzać mogą zatem u dzisiejszych odbiorców uzasadnione pytania i wątpliwości. Pierwszym z nich jest fakt, iż męska strona symboliki utożsamiana jest z Boską, transcendentną, a kobieca - z ludzką, immanentną. Druga trudność polega na przeniesieniu obrazu patriarchalnego małżeństwa na relację Bóg - Jego lud w taki sposób, że utrwala się nie tylko podporządkowanie kobiety mężczyźnie, ale także kojarzenie jej z nieposkromioną seksualnością. Te trudności wskazują na ograniczoność każdej - również oblubieńczej - metaforyki odnoszonej do Boga.