Na skróty

15-lecie istnienia obchodziło Wydawnictwo a5 prowadzone przez Krystynę i Ryszarda Krynickich i znane przede wszystkim (obok m.in. publikowania książek Hanny Krall) z prestiżowej Biblioteki Poetyckiej. Do księgarń trafił jednocześnie pierwszy od ośmiu lat (i zbioru “Magnetyczny punkt") nowy tom wierszy Ryszarda Krynickiego, zatytułowany “Kamień, szron". “Krynicki to jeden z najbardziej małomównych poetów współczesnych, który słowa waży jak nikt inny - pisze w “Rzeczpospolitej" Janusz Drzewucki. - W jego wierszach ważne są zresztą nie tylko słowa, ale również milczenie, zapadające po ostatniej kropce". “Jak czytanie może być terapią? Istnieje cała tradycja, zarówno wschodnia, jak i zachodnia, ujmująca czytanie jako lekarstwo na bycie w świecie. Biblioteka to miejsce odgrodzone od świata po to, by ten, który je odwiedza, oczyścił się. Mamy tu do czynienia z jednym z najstarszych i najtrwalszych toposów kultury zachodniej. Biblioteka jest miejscem świętym, bo przechowuje księgi święte, dzięki lekturze których przeobrażamy się. Samo czytanie nabiera też cech terapeutycznych czy oczyszczających. Ale żeby taka sytuacja mogła zaistnieć, między starożytnością a nowożytnością musiał nastąpić wynalazek podmiotu - mówi Michał Paweł Markowski w wywiadzie udzielonym czasopismu warszawskich polonistów “LiteRacje" (lato-jesień 2004). - Musiano wynaleźć JA po to, żeby JA mogło się oczyszczać poprzez czytanie. Starożytni nie znali takiej kategorii, dlatego nie mówili o terapeutycznej funkcji czytania w sensie ścisłym. Mówili o terapeutycznej funkcji miejsca, w którym przychodzi do czytania, ale nie o podmiocie czytającym. Ów podmiot czytający bierze początek u świętego Augustyna, wraz ze słynnym zdaniem tolle lege - weź i czytaj, które usłyszał młody Augustyn w ogrodzie. (…) W tym momencie narodził się człowiek wewnętrzny, narodził się poprzez czytanie, związane ściśle z transformacją duchową. Ta ostatnia jest konieczna, by stać się kimś innym. Od świętego Augustyna, poprzez Montaigne’a, po wszystkich melancholików mamy do czynienia z takim rozumieniem podmiotowości. (…) Czytając książki poddajemy się terapii. Breton powiada, że leczymy się od melancholii. Ale paradoks polega na tym, że uwalniając się od melancholii, czyli w tym wypadku acedii, wpadamy znów w innego rodzaju melancholię. Czytanie, czyli to, co nas od melancholii wyzwala, nieuchronnie nas w melancholię także musi wpędzać. Z całą pewnością przyczyną tego niefortunnego odwrotu od melancholii, który kończy się ugrzęźnięciem w niej, są książki". “Mamy dzisiaj do czynienia z zeświecczeniem bardzo wielu rytuałów, które miały swoje źródło sakralne. To zeświecczenie bierze się również stąd, że odwołującej się do religii tradycji hołdują nie tylko ci, którzy są katolikami, ale także i ci, którzy już dawno nimi nie są. Rzecz nie jest wcale prosta i jednoznaczna, ponieważ upowszechnienie się czy upotocznienie pewnych treści z Ewangelii czy religijnych rytuałów sprawia, że stają się one własnością wszystkich, również niewierzących. Biblia stanowi przecież filar naszej cywilizacji. Myślę, że tutaj, z jednej strony, potrzebna jest tolerancja, z drugiej zaś - konieczność przeciwstawiania się temu, co uderza w wyznawane przez nas wartości" - na łamach “Więzi" (2004, nr 12) Leszek Stafiej komentuje coraz częstsze wykorzystywanie przez reklamę odwołań do religii (np. cytatów z Biblii - “Szukajcie a znajdziecie" jako slogan reklamujący jeden z dodatków branżowych “Gazety Wyborczej"). Redakcyjna dyskusja “Uwolnić świętego Mikołaja", w której wzięli też udział Dariusz Karłowicz i ks. Leszek Slipek, poświęcona jest zanikaniu głębokich treści religijnych w życiu społeczeństwa, komercjalizacji religijnej symboliki, czego sztandarowym przykładem jest św. Mikołaj, mający napędzać klientów hipermarketom. Mówi Karłowicz: “Być może dlatego św. Mikołaj jest w tej naszej dyskusji tak dobrym i ważnym przykładem, bo spór o niego nie jest jedynie sporem o redakcję legendy, ale o stosunek do świętości. (...) Zamach na świętych Pańskich ze strony reklamy czy masowej kultury nie jest sprawą odebrania nam miłej zabawki, którą kiedyś Kościół przyswoił i z której może bez żalu zrezygnować. Jest to zamach na sam rdzeń chrześcijaństwa". Poza tym w numerze znajdziemy m.in. listy z lat 50. Zbigniewa Herberta do Edwina Jędrkiewicza: “jestem małym kółeczkiem ogromnego mechanizmu i depczę ziemię w znoju i trudzie. Aby zachować twarz (wredną, pryszczatą, ale własną!), przyjąłem posadę w Spółdzielni Inwalidów, gdzie jestem kalkulatorem". We Włoszech ukazał się dwujęzyczny tom wierszy Ryszarda Kapuścińskiego “Taccuino d’appunti (Notes)", będący najszerszą jak dotąd (ponad 80 utworów) prezentacją poezji wybitnego reportażysty. "Gombrowicz Markowskiego jest człowiekiem głęboko niepewnym siebie i niepewnym, czy świat, który mu się jawi, ma twardą, »obiektywną« konsystencję. Ten Gombrowicz jest stale sobą samym, swoimi zachowaniami zdumiewany i zaskakiwany, a jedną z podstawowych kategorii służących do opisu jego świata jest Freudowskie Unheimlich: »niesamowite« - o książce Michała Pawła Markowskiego “Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura" pisze w “Gazecie Wyborczej" Jerzy Jarzębski. - Zgodzę się bez szemrania na te wszystkie czarności, w jakie Gombrowicz zdaniem Markowskiego wpada, na bełkoty, głupstwa, niejasności, pod jednym jednak warunkiem: że mi autor książki nie zechce wmawiać, jakoby to tylko w Gombrowiczu było ważne i godne analizy. Dlaczego? Bo wyłączność tej opcji jest niszcząca dla jednostki, stawia ją w sytuacji nie do wytrzymania. Jako instancja odkupicielska musi się pojawić śmiech. »Gombrowicz-gracz« może badacza nudzić, ale bez rodzącej śmiech intelektualnej machinacji, bez dystansu, bez »efektu obcości« pisarz ze swoimi ciemnościami nie mógłby wytrzymać (a i my także!)". Laureatem X Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. Jacka Bierezina, adresowanego do młodych autorów przed debiutem książkowym, został Szczepan Kopyt z Poznania. Jury wyróżniło też Annę Tomaszewską z Warszawy. Główną nagrodę radomskiego festiwalu nowej dramaturgii IV Tydzień Sztuk Odważnych otrzymała Karolina Szymczyk za dramat “Rozmowy nocą". Więcej informacji: “W poszukiwaniu realizmu legnicki teatr osiągnął niewątpliwie pewien szczyt. Aliści osiągnął go nie tylko dlatego, że skopiował do widowiska autentyczne realia. Ważniejsze, że umiał spojrzeć na nie z mądrym dystansem - przedstawienie “Made in Poland" w reż. Przemysława Wojcieszka, wystawione na Scenie na Piekarach Teatru im. Modrzejewskiej w Legnicy, recenzuje w “Przekroju" Jacek Sieradzki. - Nieszczęściem rozmaitych prób teatralnego opowiadania o problemach współczesności było penetrowanie ciemnych zaułków życia z wypiekami na twarzy, ach, jak tu straszno, ach, jak prawdziwie. Rozmaite bandziory, dilerzy, sutenerzy, kurewki i reszta towarzystwa awansowali do wymiarów szekspirowskich bohaterów, wnikliwie przeglądano każdy zakamarek ich marniutkich duszyczek. Przemysławowi Wojcieszkowi, uznanemu filmowcowi, który tą sztuką debiutuje w teatrze, wnikliwości też nie brak, ale zna proporcje. Upiorne blokowisko Wojcieszka nie jest bowiem miejscem zdarzeń z wielkich dramatów. Nawet nie z kina akcji. Draństwo miesza się tu z poczciwą naiwnością i piramidalną głupotą. Od dawna nikt równie celnie nie przespacerował się po polskich duszyczkach - bez mitologizowania i bez taniej satyry - jak ten debiutant na podlegnickim blokowisku." Zdaniem jury Europejskiej Akademii Filmowej najlepszym filmem europejskim tego roku był - poświęcony życiu tureckich imigrantów w Niemczech - obraz “Głową w mur" Fatiha Akina. Za najlepszego reżysera uznano Alejandro Amenábara (“W stronę morza"), najlepszą aktorkę - Imeldę Staunton (“Vera Drake") , aktora - Javiera Bardema (“W stronę morza"). Znana przeszukiwarka internetowa Google ma zostać wzbogacona o dostęp do książek z bibliotek Oksfordu i Harvardu, uniwersytetu Stanforda i uniwersytetu w Michigan oraz Nowojorskiej Biblioteki Publicznej. W ciągu najbliższych lat ma zostać zeskanowane i umieszczone w sieci kilka milionów książek, które staną się dostępnie powszechnie i nieodpłatnie.