Bez wątpienia najtrudniejszym wyzwaniem był moralny pluralizm, który trzeba było zaakceptować nie tyle jako zapisaną na papierze ideę, ale społeczny fakt ze wszystkimi jego konsekwencjami. Nie było łatwo pogodzić się z tym, że uchwalone w niepodległej Rzeczypospolitej prawo dopuszcza rozwiązania sprzeczne z nauką Kościoła i neguje wiążący charakter katolickich norm moralnych. Z podobnymi oporami postępowała akceptacja pluralizmu kulturowego, nieraz piętnowanego jako zagrożenie dla religijnej czy narodowej tożsamości. Właściwie tylko pluralizm religijny - interpretowany w duchu wyznaniowej wolności, jednego z fundamentów nauczania Soboru Watykańskiego II - nie przedstawiał dla Kościoła większego problemu.

Z perspektywy 15 lat można skonstatować, że Kościół przyzwyczaił się do funkcjonowania w rzeczywistości pluralistycznej. Oczywiście: tu i ówdzie pokutuje mentalność oblężonej...