Inne światy, inne języki

l Festiwal rozpoczęło spotkanie poświęcone "Geografii przemocy". Z Jeanem Hatzfeldem, francuskim reporterem wojennym, autorem przetłumaczonych na język polski "Strategii antylop" (otrzymał za nią Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego) i "Linii zanurzenia", oraz ze szwedzkim pisarzem Svenem Lindqvistem (autorem "Terra nullius" i "Wytępić całe to bydło") rozmawiała laureatka Nagrody Kościelskich i autorka książki "Rondo de Gaulle’a", Olga Stanisławska. Obaj pisarze odwołują się do twórczości Josepha Conrada: tytuł książki Lindqvista "Wytępić całe to bydło" jest zawołaniem Kurtza z "Jądra ciemności".

l Katarzyna Bazarnik i Zenon Fajfer otworzyli wystawę dzieł liberackich. Czym jest liberatura? Literaturą totalną, w której "tekst i przestrzeń książki stanowią nierozerwalną całość". Licznie zgromadzone eksponaty można na co dzień oglądać w Małopolskim Instytucie Kultury (ul. Karmelicka 27) albo zajrzeć na stronę www.liberatura.pl. Korporacja ha!art wydała właśnie liberacki zbiór 94 wierszy-kolaży w pudełku pt. "Strażnik bierze swój grzebień", autorstwa gościa Festiwalu - Herty Müller.

l Oficjalne otwarcie Festiwalu odbyło się w Klubie Fabryka. Wystąpili: Mikołaj Trzaska z zespołem oraz Andrzej Stasiuk. Pisarz czytał fragmenty najnowszej swojej książki - "Dziennika pisanego później", a narrację uzupełniała czasem hipnotyzująca, czasem szalona gra muzyków. Chwilami była to prawdziwa orgia dźwięków: piszczałki, flety, saksofon, perkusja, gitara; nie ma takiego dźwięku, którego na saksofonie, klarnecie czy piszczałce Trzaska by nie wyczarował.

l Widzów, którzy przybyli na nocną projekcję filmu "Persepolis", powitała Marjane Satrapi. Film powstał w 2007 r. na podstawie jej powieści graficznej pod tym samym tytułem, Satrapi wyreżyserowała go wraz z Vincentem Paronnaud.

Film został nominowany do Oscara, nagród Złotej Palmy i Złotego Globu.

ŚRODA, 3 LISTOPADA

l W samo południe Ewa Kuryluk poprowadziła pierwszą z festiwalowych "Lekcji czytania". Spotkanie z licealistami poświęcone było "Goldiemu" jej autorstwa. W kolejnych dniach lekcje prowadzili: Piotr Paziński ("Agunot" Szmuela Josefa Agmona) i Michał Paweł Markowski ("Rozmowa w górach" Paula Celana).

l W Bunkrze Sztuki spotkali się rzeźbiarz Mirosław Bałka i węgierski prozaik, autor powieści "Szatańskie tango" oraz "Melancholia sprzeciwu", László Krasznahorkai. Pisarz był autorem wstępu do katalogu wydanego z okazji głośnej wystawy "How it is" Bałki w londyńskiej galerii Tate Modern. Bałka poznał Krasznahorkaia dwie godziny przed festiwalowym spotkaniem, lecz znakomicie znał jego twórczość (i vice versa).

l Wieczór autorski Marjane Satrapi, na który przyszło ponad 500 osób, poprowadził Grzegorz Jankowicz. Pisarka mówiła: "Humor jest dla mnie przejawem inteligencji: kiedy się szczerze śmiejemy razem z drugim człowiekiem, najgłębiej rozumiemy jego duszę". I w tym duchu przebiegało oblegane przez festiwalową publiczność spotkanie. (Patrz relacja na str. 23)

l W tym samym czasie trwał wykład "Multiculturalism Today" Waltera Benn Michaelsa...

l ...i spotkanie z polskimi autorami książek-reportaży Markiem Kęskrawcem, Mateuszem Marczewskim i Olgą Stanisławską. Poprowadził je Roman Kurkiewicz. Rozstrzygano wątpliwości dotyczące etyki reportera, spotkań z innymi kulturami, trudności w relacjonowaniu ich specyfiki i pokusy... łatwizny. Doszło też do zasadniczego sporu o granice dzielące fikcję i zmyślenie w pracy reportera.

l Wieczorem w Klubie "Pod Jaszczurami" spotkały się pisarki: Lisa Appignanesi (Anglia), Urvashi Butalia (Indie), Dacia Maraini (Włochy) i Ewa Kuryluk. Rozmowę prowadziła Beata Stasińska. (Patrz relacja obok)

l Dzień kończył pokaz filmu Wojciecha Jerzego Hasa "Rękopis znaleziony w Saragossie". Słowo wstępne przed projekcją wygłosił libański pisarz, autor książki "Hakawati, mistrz opowieści" Rabih Alameddine. Film Hasa, obejrzany przez niego po raz pierwszy dziesięć lat temu w jednym z kin w San Francisco, stał się inspiracją do napisania "Hakawatiego".

CZWARTEK, 4 LISTOPADA

l O Josephie Conradzie i wielkim dziedzictwie jego pisarstwa opowiadał Sven Lindquist.

l Anna Marchewka poprowadziła dyskusję z trzema damami literatury polskiej: Joanną Bator, Bożeną Umińską-Keff i Ingą Iwasiów. (Patrz relacja obok)

l Spotkanie z profesorem Walterem Bennem Michaelsem (Stany Zjednoczone), zatytułowane "Gra w klasy. Polityka, społeczeństwo, kultura", poprowadził Jan Sowa.

l Ashok Vajpeji (Indie) wystąpił z wykładem "Soul force. Polish poetry in India".

l Wstrząsające spotkanie z Jeanem Hatzfeldem odbyło się zaraz potem. Prowadził je Jerzy Franczak. Sala wstrzymywała oddech, słuchając bezlitosnych obserwacji reportera wojennego, opowieści o jego pracy i etycznych dylematach.

l Rozmowę z Rabihem Alameddinem poprowadził Grzegorz Jankowicz. Pisarz mówił m.in.: "Wszyscy jesteśmy opowieściami. Jestem tym, jakim siebie opowiem". W pierwszym rzędzie siedziała matka Rabiha, którą amerykański pisarz odwiedził w Bejrucie, żeby następnie zabrać w podróż do Krakowa.

(Patrz relacja na str. 22)

l Po spotkaniu w "Drukarni" zagrał zespół w składzie: Hamza Mraihi (kanun), Wissem Karoui (głos), Kuba Mietła (akordeon), Fredrik Gille (instrumenty perkusyjne) i Mikołaj Blajda (kontrabas). Fuzja tradycyjnej muzyki arabskiej i nowoczesnych brzmień rozkołysała publiczność.

l Dzień zakończyła projekcja filmu "Sobibór" Claude’a Lanzmanna.

PIĄTEK, 5 LISTOPADA

l Okazją do spotkania z reżyserem Krystianem Lupą i rozmowy o Thomasie Bernhardzie było wznowienie w wydawnictwie Officyna trzeciej, najbardziej znanej powieści austriackiego pisarza - "Kalkwerk" (w nowej edytorskiej szacie, z ilustracjami Lupy). Spotkanie z reżyserem w "Cafe Szafe" poprowadził Łukasz Urbaniak. Krystian Lupa opowiadał, >

> jak zafascynowany i wstrząśnięty lekturą powieści "Kalkwerk" napisał list do pisarza i poprosił o zgodę na adaptację teatralną. Bernhard odpisał, że zgody nie udziela, albowiem liczy na to, że sam teatralnie zaadaptuje swoje najbardziej osobiste dzieło. Powtarzał też, żeby nie nazywać "Kalkwerku" "jakąś tam powieścią", bo "Kalkwerk" jest tekstem!

l W Synagodze Wysokiej o tłumaczu "Biblii Hebrajskiej" na język polski, Izaaku Cylkowie, rozmawiali Ireneusz Kania, Piotr Paziński i Piotr Matywiecki. Dyskusję poprowadziła Karolina Szymaniak.

l Wieczorem w krakowskim Muzeum Narodowym padł frekwencyjny rekord. Czytelników książek zeszłorocznej noblistki Herty Müller przyszło tylu, że już na pół godziny przed rozpoczęciem spotkania zabrakło słuchawek i organizatorzy musieli poprosić o tłumaczenie konsekutywne. 800 osób wypełniło szczelnie hall Muzeum. Spotkanie pt. "Wszystko, co mam, noszę ze sobą" prowadziła Katarzyna Bojarska. Rozmowa odbywała się na tle wypożyczonego przez organizatorów na czas Festiwalu dzieła Anselma Kiefera "Das Haar" z kolekcji Grażyny Kulczyk. Gigantyczny obraz jest inspirowany twórczością Paula Celana. (Patrz relacja obok)

l "Szkołę patrzenia" na temat obrazu Kiefera poprowadziły Paulina Kolczyńska i Agnieszka Sabor.

l Odbyła się projekcja filmu "Księgi Anzelma Kiefera" w reżyserii Thomasa Honickela.

l O poezji Paula Celana w Muzeum Narodowym rozmawiali Ryszard Krynicki, Adam Lipszyc, Michał Paweł Markowski i Piotr Paziński. W wydawnictwie a5 ukazał się właśnie tom korespondencji Ingeborg Bachmann i Paula Celana, w Austerii

- biografia poety, a "Literatura na Świecie" poświęciła mu osobny numer.

l LÁszló Krasznahorkai wygłosił wstęp do filmu "Harmonie Werckmeistera" (reż. Bela Tarr), którego jest scenarzystą.

SOBOTA, 6 LISTOPADA

l Inga Iwasiów, Jacek Dukaj, Jarosław Lipszyc i Szymon Kloska (jako prowadzący spotkanie) rozmawiali o "Literaturze i nowych mediach". Czy książki odejdą do lamusa? Jak nowe media wpływają na techniki narracyjne pisarzy? Czy pliki są trwalsze niż papier? Sporom nie było końca.

l W klubie Massolit spotkali się poeci: Jennifer Ashton (USA), Julia Fiedorczuk, Jacek Gutorow i Andrzej Sosnowski. Mówiono o nowych zjawiskach, aktualnych i zawiedzionych nadziejach amerykańskiej poezji.

l W Muzeum Narodowym o korespondencji poety Paula Celana z Ingeborg Bachmann opowiadali Helmut Böttiger (autor książki poświęconej Celanowi "Miasta i miejsca"), Peter Hamm (niemiecki reżyser, autor filmu o Bachmann), tłumacze: Małgorzata Łukasiewicz, Ryszard Krynicki i Andrzej Kopacki. Spotkanie prowadził Łukasz Musiał.

l "Pod Jaszczurami" z prozaikiem, dramaturgiem i historykiem literatury Marianem Pankowskim rozmawiał Przemysław Czapliński. Pankowski studiował z Karolem Wojtyłą polonistykę na UJ, w czasie wojny był więźniem obozów w Oświęcimiu, Gross-Rosen i Bergen-Belsen. Od 1945 r. pisarz mieszka w Brukseli. W Polsce wydawcą książek Pankowskiego jest wydawnictwo ha!art.

l "Słońce, możliwość, radość" to tytuł najnowszej książki Michała Pawła Markowskiego - większość tekstów w niej zawartych ukazała się wcześniej na łamach "Tygodnika Powszechnego". Spotkanie z autorem poprowadził Grzegorz Jankowicz.

l Na wyprawę w poszukiwaniu "Pępka Europy" zaprosił swoich rozmówców Krzysztof Varga. O kulturowym dziedzictwie środkowej Europy dyskutowali: Jurij Andruchowycz (Ukraina), Aleš Debeljak (Słowenia) i László Krasznahorkai. Uczestnicy debaty żartowali, że powinna powstać - wzorem europejskiej polityki rolnej - wspólna europejska polityka literacka. Tak jak rolnikom w wielu krajach płaci się dotacje, aby nie hodowali zwierząt albo nie uprawiali roślin, tak pisarzom powinno się płacić dotacje za książki, których nie napiszą. Mogłoby to wyglądać tak: pisarz składa w Brukseli trzystronicowy konspekt powieści, której nie ma zamiaru napisać, i w zamian otrzymuje pieniądze.

l W Żydowskim Muzeum "Galicja" odbył się wieczór autorski poety, krytyka literackiego, tłumacza i redaktora naczelnego "Literatury na Świecie" Piotra Sommera. Autor czytał m.in. wiersze z tomu "Dni i noce". (Patrz relacja na str. 24)

l Na scenie Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej widzowie obejrzeli spektakl "Nasza klasa" w reżyserii Ondreja Spišáka, według sztuki Tadeusza Słobodzianka.

(Patrz recenzja na str. 25)

NIEDZIELA, 7 LISTOPADA

l Na Targach Książki z ukraińskim poetą, tłumaczem i prozaikiem Serhijem Żadanem oraz niemieckim prozaikiem, poetą, eseistą Matthiasem Göritzem o statusie pisarzy w Europie rozmawiał Michał Olszewski.

l Magdalena Heydel poprowadziła warsztaty tłumaczy literatury pięknej. Debiutanci czytali przetłumaczone przez siebie fragmenty prozy i esejów.

l W debacie "O czym nie można mówić, o tym trzeba dyskutować", poświęconej cenzurze i tabu, a poprowadzonej przez Ewę Majewską, wzięli udział reżyser Marcin Koszałka, reporter Maciej Zaremba (Szwecja) i krytyk literacki, wykładowca uniwersytecki Przemysław Czapliński.

(Patrz relacja na str. 26)

l W Synagodze Wysokiej o pisarstwo Edmonda Jab?sa spierali się Jacek Gutorow, Ireneusz Kania i Adam Wodnicki. Edmond Jab?s to francuski poeta. Żył w latach 1912-1991. Opublikował siedemnaście tomów, a raczej ksiąg złożonych z wierszy, biblijnych komentarzy, refleksji.

l W spotkaniu poświęconym Ryszardowi Aptemu brali udział Joanna Ostrowska, Gerard Piasecki oraz reporterzy "Gazety Wyborczej", a zarazem autorzy książki "Apte. Niedokończona powieść" Piotr Głuchowski i Marcin Kowalski. Zeszyt ze zjawiskowymi rysunkami Aptego odnalazł się w 2009 r. na strychu jednej z kamienic w Wieliczce.

l Nakładem wydawnictwa Czarne ukazała się właśnie autobiografia francuskiego dokumentalisty Claude’a Lanzmanna. Przed spotkaniem z reżyserem pokazano film "Raport Karskiego", który jest suplementem do słynnego "Shoah". Z Lanzmannem rozmawiał Konstanty Gebert. (Patrz relacja na str. 26)

l Ostatni dzień zakończył pokaz filmu "Malina" w reżyserii Wernera Schroetera, na podstawie powieści Ingeborg Bachmann i scenariusza laureatki literackiego Nobla Elfride Jelinek.

Opracował Grzegorz Nurek