Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
1253 - Mendog, pierwszy władca zjednoczonych plemion litewskich, koronowany na króla. Warunkiem koronacji z błogosławieństwem papieża było przyjęcie chrztu w obrządku zachodnim; władca czyni to, lecz niebawem porzuca chrześcijaństwo. Skutki koronacji Mendoga okazały się trwalsze od jego przejściowej konwersji: Litwa, rosnąca w siłę i zdobywająca coraz to nowe terytoria na ruskim Wschodzie, zaczyna być postrzegana w Europie jako niezależny podmiot polityki międzynarodowej.
1341 - nad Niemnem umiera z ran odniesionych w walce z Krzyżakami wielki książę Gedymin. To krytyczny moment wojen toczonych na dwa fronty z niemieckimi zakonami rycerskimi, najeżdżającymi kraj pod pretekstem szerzenia chrześcijaństwa. Ostatecznie Litwa, kosztem wielkiego wysiłku i ofiar, ocala niepodległość.
1385 - w Krewie (dziś na Białorusi) wielki książę Jogaila obiecuje poślubić królową Polski Jadwigę. W rok później spełnia obietnicę, wcześniej przyjąwszy chrzest i jako Władysław Jagiełło koronowany jest na króla wspólnej monarchii, włączając tym samym Litwę w sferę polskich wpływów politycznych i kulturowych.
1410 - pod Grunwaldem połączone siły polsko-litewskie kruszą potęgę Zakonu Krzyżackiego. Zwycięską armią dowodzą stryjeczni bracia: król Jagiełło i wielki książę Vytautas (Witold), uznawany przez Litwinów za najpotężniejszego władcę w ich historii.
1422 - pokój z Krzyżakami, zawarty nad jeziorem Mełno. Pogranicze prusko-litewskie po półtora wieku nieustannych walk staje się jednym ze spokojniejszych w Europie... aż do roku 1914. Umożliwia to falę litewskiego osadnictwa w wyludnionych Prusach. Tamtejsi Litwini przyjmują z czasem protestantyzm i aż do początków XX w. stanowią ważny składnik etniczny niemieckiego państwa pruskiego.
1569 - unia zawarta w Lublinie przypieczętowuje związek dwóch państw: Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Związek ten pod nazwą Rzeczpospolita Obojga Narodów przetrwa do 1795 r., czyli do trzeciego rozbioru, który wymazał Polskę i Litwę z mapy Europy.
1579 - Stefan Batory, król polski i wielki książę litewski, podnosi jezuickie kolegium w Wilnie do rangi akademii. Placówka ta, już jako uniwersytet, przeżyje chwile największej świetności po politycznym upadku Rzeczypospolitej, w pierwszych dekadach XIX w.
1655 - feralny rok dla Litwy: od zachodu wkraczają do niej luterańscy Szwedzi, od wschodu prawosławni Rosjanie, którzy dokonują rzezi Wilna. Hetman wielki, kalwin Janusz Radziwiłł, który wcześniej obronił Litwę przed prawosławnymi Kozakami Chmielnickiego, w obliczu upadku Rzeczypospolitej oddaje Litwę pod protektorat Karola X Gustawa. Unia Litwy ze Szwecją nie przetrwała militarnej porażki najeźdźcy; nie przeżył go też sam Radziwiłł. W odbudowywanym ze zniszczeń Wielkim Księstwie umacniają się wpływy katolicyzmu i kultury polskiej.
1791 - Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów, suplement do Konstytucji 3 Maja, imieniem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego potwierdza podmiotowość Litwy w Rzeczypospolitej. Akt ten miał znaczenie symboliczne w obliczu militarnej agresji Rosji, która zadecydowała o upadku wspólnego państwa. Stanisław August był ostatnim monarchą noszącym tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego.
1831 - antyrosyjska insurekcja, która wybuchła w autonomicznym Królestwie Polskim, rozszerza się na ziemie litewskie, będące pod bezpośrednią władzą Rosji. Na Żmudzi przybrała ona charakter ludowego powstania. Carskie wojska tłumią "bunt", a Petersburg likwiduje większość instytucji samorządowych, jakimi cieszyły się dotąd obszary byłego Wielkiego Księstwa.
1863 - powstanie styczniowe: ostatni wspólny zryw Polaków i Litwinów.
1883 - w pruskim mieście Ragneta, niem. Ragnit, obecnie Nieman (w zaborze rosyjskim obowiązywał wtedy zakaz drukowania w języku litewskim) ukazuje się czasopismo "Aušra" (Jutrzenka). Jej redaktor i wydawca Jonas Basanavičius dążył do odbudowy litewskiej świadomości narodowej w oparciu o mowę, którą należało uchronić przed dominującymi wpływami języka rosyjskiego i polskiego. "Aušra" zapoczątkowała falę narodowego odrodzenia.
1918 - w Wilnie, dawnej stolicy Wielkiego Księstwa, Litewska Rada Państwowa (Taryba) ogłasza powstanie niepodległego państwa litewskiego. Na akcie niepodległości jako pierwszy złożył swój podpis Basanavičius. W tym czasie zamieszkałe w większości przez Polaków miasto okupowane jest przez wojska niemieckie. Z końcem wojny światowej Taryba deklaruje, że Litwa będzie republiką.
1920 - polskie wojska pod dowództwem gen. Lucjana Żeligowskiego zajmują Wilno. Rząd litewski instaluje się w Kownie, które w pierwszej republice pełniło funkcję tymczasowej stolicy. Litwini nie pogodzili się z utratą Wilna i z tego powodu przez długi czas nie utrzymywali oficjalnych stosunków z II Rzeczpospolitą.
1939 - Litwa, wbrew hitlerowskim naciskom, zachowuje neutralność w wojnie z Polską i przyjmuje polskich uchodźców, jednak za cenę odzyskania Wilna (zabranego Polakom przez Stalina) godzi się na stacjonowanie na swoim terytorium sowieckich jednostek wojskowych.
1940 - Związek Sowiecki, pod pozorem przekazania władzy marionetkowemu rządowi litewskich komunistów, dokonuje aneksji Litwy. Sowieci dokonują eksterminacji, mordując przedstawicieli elit politycznych oraz aresztując i deportując na wschód kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Likwidacji ulegają też demokratyczne instytucje państwowe i społeczne.
1941 - Niemcy uderzają na ZSRR. Na tyłach wycofującej się armii sowieckiej wybucha spontaniczne powstanie Litwinów. Po wkroczeniu nazistów litewskie bojówki - równie spontanicznie - dokonują zagłady większości żyjącej na Litwie populacji żydowskiej.
1944 - zwycięska Armia Czerwona wkracza ponownie. Tysiące Litwinów udają się na wygnanie na Zachód, inni zbiegają do partyzantki i przez następną dekadę walczą zbrojnie z miażdżącą przewagą okupanta (na zdjęciu obok partyzanci litewscy, rok 1950). W sowieckiej Litwie ograniczeniu ulegają wszystkie dziedziny życia publicznego, władze zezwalają jednak na pielęgnowanie języka.
1988 - na fali pierestrojki powstaje "Sajudis": masowy społeczny ruch na rzecz odrodzenia narodowego w ramach Litewskiej SRR.
1990 - zdominowana przez posłów "Sajudisu" Rada Najwyższa ogłasza niepodległość Litwy i jej oderwanie od Związku Sowieckiego. Pierwszą głową niepodległego państwa (jeszcze bez tytułu prezydenta) zostaje Vytautas Landsbergis. Moskwa próbuje siłą zapobiec secesji, ale ostatecznie w półtora roku później likwidacji ulega sam ZSRR. Nowa Litwa po kilku latach wchodzi w skład NATO i Unii Europejskiej.
JB
