Czasu wszyscy mamy tyle samo

Chory zweryfikuje u wolontariusza wszystkie jego pychy i nadęcia, ściągnie z głów każdą aureolę i udawaną maskę. Gdy siądziesz przy jego łóżku - zobaczy wszystko.

31.05.2011

Czyta się kilka minut

Na piętrze schody kierują wprost na kaplicę w szerokiej wnęce głównego korytarza, dostępną zawsze i dla wszystkich. Nikt tu nie chciał, aby idąc do Pana Boga, trzeba się było jeszcze trudzić jakimiś drzwiami. Po obu stronach - oddziały, w sumie trzydzieści łóżek. Przestronnie, czysto, cicho. Można by nawet powiedzieć: przyjemnie.

Spotykają się tu, czasem bezczelnie na siebie zachodząc: ludzkie dostojeństwo i fizyczność do bólu; ten świat tutaj i tamten poza; coś, co zostaje, i wszystko, co odchodzi. Nie ma zwykłej ciszy, lecz panuje pokój. Gdzieś tu krąży śmierć, choć więcej jest uczuć.

Te zaś roznoszą wolontariusze. W różnym wieku, z odmiennym doświadczeniem. Kiedy przechodzą korytarzem (czy to tylko złudzenie, że chodzą zawsze pod ścianą, że mają swój własny, cichy rytm kroków?), wracają z wymiany pampersów, wydają kolację albo odprowadzają rodziny.

Czasem idą po prostu dokończyć rozmowę z chorym. W Hospicjum św. Łazarza w Krakowie obowiązuje zasada: tego nie odkłada się na raz następny. Na oddział stacjonarny przyjmowani są pacjenci w terminalnej fazie choroby. Choć niektórzy żyli tu kilka miesięcy, zwykle ich pobyt trwa tylko kilkanaście dni.

Być sobą, pracować nad sobą

- Tu się nie umiera, lecz żyje z chorobą - mówią wszyscy na wstępie. I jeszcze: że "hospicjum to ludzie, nie instytucja". Czyli przede wszystkim - wolontariusze.

Ich koordynatorką jest Ewa Bodek, związana z hospicjum od ponad dwudziestu lat. Zasadnicza, konkretna i wymagająca - nie jest kimś, komu się mówi: "Chciałbym pomóc, ale mam pracę, szkołę, rodzinę...".

- Albo znajdziesz czas dla chorego, albo nie - powtarza kilka razy. - Zresztą, wszyscy mamy go tyle samo. Reszta jest kwestią wyboru.

Do dziś nerwowo reaguje na wspomnienie pierwszej wersji ustawy o wolontariacie, która w 2004 r. sprawiła, że do hospicjum zaczęli się zgłaszać przypadkowi ludzie. - Zanim ustawę poprawiono, przychodzili do nas bezrobotni, którzy liczyli na ubezpieczenie oraz zasiłek. I młodzież, bo szkoły przyznają dodatkowe punkty za wolontariat. Punktowanie bezinteresowności - oto absurd naszej rzeczywistości!

- Dość już jest w świecie takiego rozmywania, nie trzeba jeszcze psuć wolontariatu - tłumaczy Bodek. - To w człowieku zawsze było: dobroć, wrażliwość, chęć pomocy. Niestety, obowiązujące dziś mody i trendy wszystko to niszczą. A wolontariat to bezinteresowność i dobrowolność. I serce.

Przychodząc tu do wolontariatu, musisz być sobą. Idąc do chorego - masz dawać siebie. Chory - ten, który "już wygląda, gdzie idzie" - zweryfikuje u wolontariusza wszystkie jego pychy i nadęcia, ściągnie z głowy każdą aureolę i udawaną maskę. Gdy siądziesz przy jego łóżku, zobaczy wszystko. Wysłucha, machnie ręką. - Ty poczekaj, aż i ciebie będzie kiedyś tak bolało. Ciekawe, czy będziesz taki mądry...

Ręce wtedy opadają. Chorzy bywają okrutni, czasem potrafią zwyzywać. - I co, ubyło cię przez to, że pacjent powiedział ci, że jesteś głupi? - powie wtedy krakowska koordynatorka. - Sam wiesz najlepiej, kim jesteś.

Jeśli nie wiesz - pracując nad sobą, możesz się dowiedzieć.

- Nie zdarzyło się, abym komuś powiedziała, że się nie nadaje - mówi Bodek. - Wiem, że do chorego nie przychodzi robokopek, który wszystko wie, tylko człowiek; ze wszystkimi swoimi słabościami.

- Kiedy zaczynałam tu pomagać, wydawało mi się, że ofiarowuję siebie pacjentom - mówi Małgorzata, wolontariuszka od czterech lat. - Dziś już nie jestem pewna, kto więcej daje, a kto otrzymuje. Dzięki pracy w hospicjum stałam się bardziej wrażliwa na ludzi. Teraz już nie potrafię bez reakcji przejść obok bezdomnego.

Wolontariat w hospicjum to połączenie ogólnych zasad i indywidualnych sposobów, "dojść" do pacjenta. Małgorzata daje pacjentom ciepło.

- Moim sposobem na kontakt z pacjentem jest dotyk. Wystarczy wziąć rękę chorego, a on już poczuje różnicę, zwłaszcza w ostatnim okresie życia. Wszyscy przecież potrzebujemy najprostszego fizycznego kontaktu, ciepła od drugiego człowieka.

Pomaganie - pomaga

Kto chce tu zostać wolotariuszem, odbywa rozmowę wstępną, przechodzi kilkutygodniowe szkolenie o nowotworach, pomocy, komunikacji i psychologii chorych. Na koniec znów rozmawia z koordynatorką. Chodzi, żeby rozpoznać intencje i możliwości kandydata.

- Jeśli w pomoc wolontariusza wplącze się jakikolwiek interes, choćby tylko chęć zdobycia punktów na świadectwo szkolne, zacznie się wykorzystywanie chorego dla własnych celów. A to graniczy już z pogardą dla pacjenta i jego upokarzaniem. Kiedy idę do chorego świadoma tego, że coś w zamian dostanę, to już nie jest wolontariat.

Po szkoleniu wolontariusz podpisuje specjalne porozumienie, rodzaj honorowej umowy. Najpierw na trzy miesiące. Przez ten czas przychodzi na oddział, najlepiej częściej niż raz w tygodniu. Bo ludzie tutaj szybko odchodzą i nikt, kto co tydzień zastawałby połowę nowych pacjentów, nie wytrzymałby długo.

Zasad jest kilka. Nie dyskutujemy z chorymi. Jeśli chcą się pomodlić, modlimy się z nimi, nawet jeśli sami "wątpimy" lub "poszukujemy". Chorzy tylko użyczają sobie nasze struny głosowe - tak tłumaczy się niewierzącym.

Jeśli wszystko szło dobrze, wolontariusz podpisuje kolejne porozumienie. Jeżeli zechce - może już odwiedzać chorych w ich domach. Podstawą działania hospicjum jest bowiem wspomaganie chorego w jego środowisku po to, aby do końca żył wśród ludzi i w miejscu, w którym wcześniej był zdrowy. Na tyle, na ile się da, wchodzi się do rodziny pacjenta - czasem nawet to jej trzeba bardziej pomóc.

Bywa, że dla chorych spotkania z wolontariuszami to okazja do najważniejszych rozmów w życiu. - Nasi pacjenci wiedzą, że ich tytuły, dorobek czy majątek pozostaną na ziemi - mówi Bodek. - A to, kim są, co czują, w co wierzą, zabiorą ze sobą. W ostatnim okresie dzielą się rzeczami najważniejszymi, miłością i nienawiścią, po prostu całym sobą.

Co się z tym robi? - Jeżeli jest się wierzącym, oddaje się to Panu Bogu - i wtedy, prędzej czy później, nastaje pokój. Niewierzący częściej przeżywają kryzysy. Ojciec Filip Buczyński, założyciel hospicjum dla dzieci w Lublinie, powiedział kiedyś trafnie, że syndrom wypalenia nie jest niczym innym jak kryzysem wiary.

A Ewa Bodek przypomina słowa Matki Teresy: "Owocem ciszy jest modlitwa. Owocem modlitwy jest wiara. Owocem wiary jest miłość. Owocem miłości jest służba, owocem służby - pokój".

Po śmierci chorego wolontariusz ma prawo do urlopu - to czas na przeżycie żałoby. Z upływem lat wolontariat przestaje być czymś nadzwyczajnym, staje się jednym z elementów życia. Tak oczywistym, że czasem nawet nie mówi się o nim znajomym.

- Nie wstydzimy się pracy tutaj, ale nie chcę robić z tego wielkiego halo - mówi Joanna. - Dziewięć lat temu straciłam trzy miesięczną córeczkę. Nie potrafiłam pójść do hospicjum dziecięcego, zapukałam tutaj. Kazano mi odczekać trochę, aż opadną emocje. Nie mam zbyt dużo czasu, przychodzę tu tylko na trzy godziny w tygodniu. Ale wciąż, po tylu latach, nie mogę się nadziwić, że ciągle czuję taką potrzebę.

To życie, nie śmierć

Jeden z pacjentów miał po operacji bardzo uszkodzoną twarz. On sam, wstydząc się kalectwa, szedł z posiłkiem do łazienki, żeby nikt nie musiał na niego patrzeć.

Aż zjawiła się pewna wolontariuszka. Jedyna nie czuła lęku przed widokiem pociętej twarzy, karmiła i pielęgnowała chorego. Kiedyś przyniosła ozdobną, chińską chustkę, którą zgrabnie przywiązała mu do okularów. Przestał stronić od ludzi, znów chodził po korytarzu.

- To jest właśnie to! - uśmiecha się Bodek. - U nas ludzie nie umierają na raka, tylko żyją z nim aż do śmierci. Pełnią życia - na miarę możliwości.

To życie tworzą również wolontariusze. Jednemu z pacjentów zorganizowali rocznicę ślubu - z cateringiem i wypożyczonymi z teatru strojami giermków. Z innym pojechali na dwie godziny na krakowskie Planty. To było jego wielkie życzenie: zobaczyć tam wystawę fotografii przy świetle latarni. W hospicjum wspominają też tych, którzy kończyli z pacjentem książkę, albo jeździli wspólnie na mecz jego ulubionej drużyny.

- Jeden z chorych, którym opiekowałam się razem z mężem i innymi wolontariuszami, marzył o tym, żeby wziąć udział w domowym grillu - wspomina koordynatorka. - Jak to wyglądało! Choroba uszkodziła jego ciało i były trudności z transportem, ale u nas już go tak pookładaliśmy poduszkami w fotelu, że na zdjęciu mamy go zupełnie jak zdrowego - z piwem i kiełbaską w ręce.

W pracach hospicjum biorą też udział uczniowie gimnazjów i szkół średnich. Nie mogą posługiwać przy łóżku chorego, ale pomagają w pracach biurowych i podczas akcji "Pola Nadziei". Nadzór nad nimi sprawuje Katarzyna Wrońska.

- Przed Dniem Niepodległości młodzi wolontariusze zorganizowali pacjentom lekcję śpiewania - mówi. - Wynieśli krzesła na korytarz, zaprosili chorych i razem uczyli się pieśni patriotycznych. Najmłodsi, kiedy pierwszy raz stają w drzwiach hospicjum, są często onieśmieleni. W czasie pracy wspólnie się poznajemy. Po zakończonej akcji widzę różnicę. Myślę, że przy nas dojrzewają.

Można niezbyt sprawnie zmienić opatrunek, można kogoś zadrapać, a nawet niechcący zadać choremu ból, a nie będzie w tym cierpienia - twierdzą u świętego Łazarza. Ale zdarza się, że w łóżku leży człowiek umyty, pachnący i nakarmiony. I cierpi.

Bo z rodziną coś nie tak, ktoś nie przyszedł, jak obiecał, ktoś nie wysłuchał do końca - spieszył się i pobiegł. Odwiedził chorego, lecz nie zwrócił na niego uwagi. Zrobił rzecz pożyteczną, ale dobra w tym nie było.

- Ojciec Joachim Badeni opowiadał nam kiedyś o dwóch pielęgniarkach - mówi na koniec Ewa Bodek. - Pierwsza z nich, piękna i wykwalifikowana, podeszła do łóżka z chorym, zrobiła wszystko, co trzeba, wyprostowała się i odeszła. A druga - tak samo ładna i wykształcona - wykonała te same czynności, ale na koniec popatrzyła jeszcze człowiekowi w oczy - i była w nich cała Ewangelia.

Hospicjum św. Łazarza w Krakowie objęliśmy patronatem. Artykuły, które już publikowaliśmy, można znaleźć na naszej stronie www.tygodnik.onet.pl

Informacje na temat wolontariatu hospicyjnego: www.wolontariat.hospicjum.pl

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Marcin Żyła jest dziennikarzem, od stycznia 2016 do października 2023 r. był zastępcą redaktora naczelnego „Tygodnika Powszechnego”. Od początku europejskiego kryzysu migracyjnego w 2014 r. zajmuje się głównie tematyką związaną z uchodźcami i migrantami. W „… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 23/2011