Dziś można już tylko sobie wyobrażać, czym stałoby się to miejsce – uczelnią z pozycją międzynarodową, środkowo­europejską Doliną Krzemową? – gdyby nie II wojna światowa, która zatopiła ten świat. Także w wymiarze personalnym: wielu spośród pasjonatów, pedagogów i społeczników, którzy w latach 1922-39 kształtowali ten mikroświat, promieniujący na otoczenie – Wołyń i sąsiednie Podole – miało w latach 1939-45 cierpieć albo/oraz zginąć z rąk Niemców, Sowietów, a także, bywało, ukraińskich sąsiadów.

Osobliwy był też sposób, w jaki powołano to miejsce do życia: uczynił to Józef Piłsudski. Jego rozkaz nr 162 „o otwarciu Liceum w Krzemieńcu” datowany jest na 27 maja 1920 r. Moment, gdy przetrwanie państwa jest niepewne: żołnierze polscy i sojuszniczy ukraińscy Petlury jeszcze przez kilkanaście dni utrzymają się w Kijowie, potem bolszewicy ruszą i dojdą pod Warszawę. A więc – czas,...