Truma

Ostatnie rozdziały Księgi Wyjścia poświęcone są konstrukcji "świątnicy", czyli "świętego przybytku" (po hebrajsku Miszkan), aby Bóg "mieszkał pośród nich" (25, 7). Raszi, największy znawca Tory, wyjaśniał, że miało to być sanktuarium zbudowane nie tyle jako faktyczne mieszkanie Pana - wszak mieszkanie dla wszechobecnego jest poza naszym wyobrażeniem - ale jako przybytek dla uczczenia Imienia Pańskiego.

W swojej interpretacji Raszi idzie niezwykle daleko. Powiada, że chronologia Tory nie odpowiada chronologii faktycznych wydarzeń. Najpierw Żydzi popełnili grzech złotego cielca, a dopiero potem otrzymali nakaz zbudowania przybytku, arki, świeczników, ołtarza. Podobną opinię wygłasza wielki filozof Majmonides: świątnica była w zamierzeniu Boga czymś niepotrzebnym. Wszak Bóg nakazał, by czcić Jego obecność w sercu, przez czyny miłosierne, ofiary, w pieśni. Przecież wyżyny świętości osiągnęli Żydzi bez pośrednictwa i obecności przenośnej świątyni. Jest ona, twierdzi Raszi, zadośćuczynieniem za grzechy: sanktuarium nie musiałoby powstać, gdyby ludzie nie zgrzeszyli, gdyby nie tkwiąca w nas nieodparta skłonność do idolatrii - tak silna, że trzeba nią jakoś pokierować, oswoić. Bóg, jak uczy Raszi, nie potrzebuje przybytku. To my go potrzebujemy, by fizycznie odczuwać Jego obecność. Grzech złotego cielca był skutkiem frustracji obecnej w kulcie transcendentnego Boga - Boga, którego nie sposób dotknąć, objąć, paść przed nim na twarz. To może być trudne dla człowieka, który potrzebuje dla swego kultu czegoś namacalnego. Wynika z tego, że Miszkan, świątnica, jest swoistego rodzaju ustępstwem wobec ludzkiej słabości.

Zupełnie inny pogląd odnajdujemy w pismach Nachmanidesa, XIII-wiecznego rabina z Katalonii. Bóg nakazał Izraelowi budowę sanktuarium, nad którym Szechina, znak Jego obecności, unosiła się na kolumnach chmur (pojęcie szechina w judaizmie odgrywa olbrzymią rolę: porównywana do boskiej panny młodej, którą wita się na początek każdego szabatu, a jej obecność wyraża się radością i odnajduje w prorockim natchnieniu - uchodzi za żeńską cząstkę boskości). Bóg, który objawił się pośród błyskawic na górze Synaj, pozostaje w ten sposób blisko swego ludu, skryty w arce przymierza.

Ale jak to możliwe, że wszechpotężny i wszechmocny może skryć się w czymś tak małym? Kabaliści tłumaczą to zjawisko korzystając z pojęcia "cimcum", czyli pomniejszenia, cofnięcia. Bóg cofnął swoją obecność do siebie samego. "Świątnica" stała się Jego punktem skupienia. Bóg, który wypełnia sobą wszystkie światy wyższe i niższe, ma przyjąć na ziemi posłanie złożone z kilku akacjowych desek. Czyni tak, powiadają rabini, z miłości do ludu wybranego, by strzec go i obdarowywać swoimi błogosławieństwami - by pozwolić, by lud miał udział w Jego świętości.

Proces cimcum dokonał się również w momencie Stworzenia. Nim powstało niebo i ziemia, cały kosmos pełen był chwały i obecności Pana. Po to, by świat w swej autonomii mógł zaistnieć, potrzebne było dla niego osobne miejsce i Bóg niejako musiał się wycofać. To był akt fundacji świata, a zarazem, jak powiadają komentatorzy, akt miłości.

Nachmanides dodaje, że Księga Wyjścia poświęcona jest odkupieniu, które znajduje swoje spełnienie w powrocie do dziedzictwa patriarchów. Ten stan uduchowienia Izraelici osiągnęli już, śpiewając z Mojżeszem nad morzem sitowia i w momencie Objawienia na górze Synaj. W tym sensie wygnanie dobiegło końca jeszcze zanim lud wybrany dotarł do Ziemi Obiecanej. Wielkość, jaką Żydzi osiągnęli u stóp góry, może stać się czymś trwałym, częścią ich trwałej egzystencji, właśnie dzięki Namiotowi Spotkania. Dlatego księgę zamyka szczegółowy opis jego budowy.

Dar Tory i świątnica są przy tym ze sobą najściślej związane. Bóg chce - twierdzą komentatorzy - znajdować się w pobliżu świętej Tory, którą ofiarował Żydom. Nie chce się z nią rozstać, ale nie chce też, by Izraelici jej nie wzięli. Dlatego chce mieć przy niej swe siedlisko i dlatego prosi o nie swój lud.