Świat odtworzony

„Próba zapisu poszczególnych losów”: tak o swej najnowszej książce mówi Anka Grupińska. Dwanaście historii buduje obraz świata polskich Żydów.

10.12.2013

Czyta się kilka minut

Książka „12 opowieści żydowskich” powstała na podstawie rozmów przeprowadzonych w ramach projektów tzw. historii mówionej, prowadzonych przez Grupińską w 2003 i 2012 r. Około dwustu płyt z rozmowami i zdjęciami bohaterów, które są efektem tych przedsięwzięć, będzie dostępnych w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

W książce znalazło się dwanaście opowieści, opartych na tamtych rozmowach, zapisanych tak, by wiernie oddać język i styl bohaterów. Łączy ich to, że urodzili się i wychowali w przedwojennej Polsce, przeżyli Zagładę i potem w Polsce zostali. Dzieli ich wiele: pochodzenie, wychowanie, stosunek do wiary; różne były ich losy. Dla Grupińskiej najcenniejsze są ich wspomnienia przedwojenne. Tłumaczy: „Dlatego że stracone i niezapisane – jest stracone podwójnie. Opowiadacze czują się w tamtym świecie najbezpieczniej. Słowa dobierają spontanicznie, zwyczajnie. Inny namysł im towarzyszy, kiedy zanurzają pamięć w Zagładzie. I najczęściej płytko poruszają się w czasie po 1945 – tak jakby ten trzeci rozdział ich życia był tymczasową poczekalnią”.

Opisany tu przedwojenny czas jest niezwykły: dzięki temu, że bohaterowie pochodzą z tak różnych środowisk i miejsc, mamy całe bogactwo świata polskich Żydów. Mieszkali w miastach i w wioskach, mogli zdobyć wykształcenie lub nie, w domu było biednie lub dostatnio. Opowiadają o rodzinach, dziadkach i babciach, a także o świecie wokoło: o sąsiadach, sklepach, ulicach, o ważnych wydarzeniach historycznych i codziennych drobiazgach. W tych opowieściach nieuchronnie pojawia się jednak ten sam element – Zagłada. I choć znów doświadczenia poszczególnych bohaterów z tego czasu się różnią, to sprowadzają się do tragicznego rachunku. „Cała moja rodzina zginęła. Wszyscy zginęli, znajomi, rodzina, wszystko” – mówi Anna Mass.

Bohaterowie książki przeżyli, mogą opowiedzieć o swoim życiu i właśnie życie jest tu najważniejsze – wszystkie małe cuda, niespodzianki, wydarzenia, które determinują czyjś los. Salomea Gemrot stała na szkolnym korytarzu – jako Żydówka nie brała udziału w lekcjach religii. „Ksiądz, bardzo młody, pamiętam, Józef Cieślik się nazywał, podszedł do mnie i pyta się mnie, czego ja tu stoję. To ja mu mówię dlaczego, a on mówi: »Stojąc tu, za dużo nie będziesz umieć, chodź«. Wziął mnie za rękę i poprowadził. Mówi: »Przyjdzie taki czas, że ci się to akurat może przydać«. Ksiądz mi takie prorocze słowa powiedział” – opowiada Gemrot.

„12 żydowskich opowieści” pozwala zanurzyć się w świat, którego inaczej nie mielibyśmy szansy poznać. Słowa są dopełniane przez zdjęcia z prywatnych zbiorów bohaterów. Rodzinne portrety, wycieczki, wakacje, śluby: życie.


ANKA GRUPIŃSKA, „12 opowieści żydowskich”, Czarne Wołowiec 2013.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarka działu Świat, specjalizuje się też w tekstach o historii XX wieku. Pracowała przy wielu projektach historii mówionej (m.in. w Muzeum Powstania Warszawskiego)  i filmach dokumentalnych (np. „Zdobyć miasto” o Powstaniu Warszawskim). Autorka… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 50/2013