Ostatni salon

Władysław Bartoszewski, Iwona Smolka, Adam Pomorski: MÓJ PEN CLUB –

15.04.2013

Czyta się kilka minut

– „Ile razy przychodzę tutaj – mówiła w styczniu 2001 r. Barbara Skarga, odbierając nagrodę polskiego PEN Clubu – mam wrażenie, jakbym przychodziła do wigwamu ostatnich Mohikanów. A może powiem lepiej: mam wrażenie, że przychodzę do ostatniego salonu warszawskiego – i chciałabym, żeby ten salon trwał”.


Opowieść Władysława Bartoszewskiego, członka PEN Clubu od lutego 1969 r., od października tegoż roku członka zarządu, od 1972 r. sekretarza generalnego, od 1995 r. wiceprezesa, od 2001 r. prezesa, a dziś prezesa honorowego, dotyczy przede wszystkim rozlicznych funkcji, jakie ten salon pełnił w latach schyłkowego Peerelu, a także przemyślanej strategii, dzięki której udało się wtedy obronić niezależność założonej w 1925 r. organizacji. Uczestnikami rozmowy są Adam Pomorski – obecny jej prezes, i Iwona Smolka – wiceprezes. Jeśli jednak ktoś by sądził, że książka ogranicza się do historii PEN Clubu i jego wewnętrznych spraw – grubo się pomyli. Z Bartoszewskim to niemożliwe!

„Mój PEN Club” stanowi część cyklu, który można by nazwać autobiografią na tle epoki. W poszczególnych ogniwach cyklu tematem centralnym są kolejne sprawy czy postacie, ważne w bogatym i na wiele sposobów urozmaiconym życiu autora. Epizod penclubowy stanowi nieco inny niż „Tygodnik Powszechny” i „Znak” przykład legalnego działania na rzecz wolności i praw obywatelskich w obrębie opresyjnego systemu.

„PEN Club – czytamy w Karcie tej organizacji – opowiada się za zasadą nieskrępowanego przekazu myśli wewnątrz każdego narodu i między wszystkimi narodami, a jego członkowie zobowiązują się w swoim kraju lub w społeczności, do której należą, występować przeciwko wszelkim formom tłumienia wolności słowa”. Poważne potraktowanie tych zasad właściwie wykluczało możliwość istnienia w warunkach „demokracji ludowej” – a jednak polskie centrum PEN przetrwało jakoś pod wodzą Jana Parandowskiego powojenne dziesięciolecie, później zaś w coraz większym stopniu starało się realizować statutowe cele, zachowując suwerenność duchową i broniąc się (skutecznie!) przed próbami infiltracji.

„To było ciągłe borykanie się czasami o jedno zdanie, o wyjazd, o obecność gdzieś, o głupstwa, jakby się dzisiaj wydawało”. Lata 70. to czas rozwoju demokratycznej opozycji, a zarazem represji przeciw jej uczestnikom – i interwencji PEN Clubu w obronie prześladowanych. W książce znajdziemy sporo przykładów, zilustrowanych dokumentami. Przyjęty właśnie do PEN Stanisław Barańczak opisuje zatrzymanie przez milicję na dworcu w Krakowie – pretekstem była rzekoma zbieżność jego wyglądu z rysopisem poszukiwanego handlarza obcą walutą, skończyło się oczywiście na konfiskacie maszynopisów i wydawnictw bezdebitowych. Był marzec 1977, Barańczak od pół roku należał do Komitetu Obrony Robotników. Jeszcze bardziej groteskowa wydaje się dziś przygoda Jacka Bierezina – gdy znalazł w mieszkaniu urządzenie podsłuchowe i unieszkodliwił je, wkrótce zjawili się u niego funkcjonariusze, rzekomo szukając... mydeł i długopisów skradzionych w pobliskim kiosku „Ruchu”. Zabrali oczywiście zupełnie co innego. „Czyżby moja maszyna do pisania – pyta retorycznie Bierezin – książka »Katyn. A crime without paralel«, »Obecność mitu« Leszka Kołakowskiego, rękopisy moich wierszy i artykułów, dokumenty KOR sprzedawane były w kiosku »Ruchu« na ulicy Obrońców Stalingradu?”.

Są tu świadectwa odwagi, jest też dokument hańby – odpowiedź ówczesnego ministra kultury Janusza Wilhelmiego na protest przeciw działaniu cenzury. Są wspomnienia z pierwszych miesięcy 1982 r., gdy Bartoszewski znalazł się w ośrodku dla internowanych w Jaworzu, na zachodniopomorskim poligonie wojskowym, i wraz z kolegami zaczął tam organizować... wieczory PEN Clubu. Są setki anegdot, w których losy ludzkie meandrują i splatają się w sposób najzupełniej niespodziewany, czasem jednak jakby posłuszny nakazowi płynącemu z wysoka. Pouczająca lektura! (Dom Wydawniczy PWN – Literatura Faktu, Warszawa 2013, ss. 286. Seria „Na dwa głosy”. Ilustracje, indeks osób.)

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Tomasz Fiałkowski, ur. 1955 w Krakowie, absolwent prawa i historii sztuki na UJ, w latach 1980-89 w redakcji miesięcznika „Znak”, od 1990 r. w redakcji „TP”, na którego łamach prowadzi od 1987 r. jako Lektor rubrykę recenzyjną. Publikował również m.in. w… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 16/2013