Na skróty

W wieku 69 lat zmarł Alan Bates, angielski aktor filmowy i teatralny, znany z ról w m.in. “Greku Zorbie" Cacoyannisa i “Posłańcu" Loseya. Zmarł Marek Łatyński, dziennikarz, w latach 1987-89 dyrektor Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa, w latach 1991-94 ambasador RP w Szwajcarii. Na krótko przed śmiercią otrzymał Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego za książkę “Nie paść na kolana. Szkice o polskiej polityce lat powojennych". “Wielu dzisiejszym 40- czy 50-latkom zależy głównie na tym, żeby wyglądać młodziej, zachowywać się bardziej cool i być bardziej sexy niż ich dzieci, a nie na tym, żeby się z nimi kłócić. W normalnym świecie młodzi ludzie mówią innym językiem niż rodzice, słuchają innej muzyki, buntują się przeciwko innym rzeczom - pisze Dariusz Rosiak w ostatnim numerze “Res Publiki Nowej" (2004 / 1), poświęconym więziom i konfliktom (klasowym, grupowym, pokoleniowym...) we współczesnym polskim społeczeństwie. - Fakt, że coraz mniej różnimy się od naszych dzieci oznacza, że albo ludzie starsi chorują na notoryczne zdziecinnienie, albo ludzie młodzi dorastają zbyt szybko. Tak źle i tak niedobrze". Na ekrany polskich kin trafił “Powrót króla", trzecia część trylogii w reż. Petera Jacksona, będącej ekranizacją powieści J.R.R. Tolkiena “Władca pierścieni". O filmie, który w ciągu pierwszego dnia projekcji obejrzało 147 tys. Polaków, piszemy obszerniej obok. Tu zaś jedynie przypomnijmy, iż 3 stycznia to dzień urodzin Tolkiena (1892-1973). Z tej okazji jego wielbiciele na całym świecie wznieśli toast (zobacz stronę internetową Tolkien Society: W Klubie “Świata Książki" ukazała się nowa powieść Jerzego Pilcha “Miasto utrapienia". Do księgarń książka trafi w II poł. stycznia. Nowy, podwójny numer kwartalnika “Polska Sztuka Ludowa. Konteksty" (2003 / 1-2) poświęcony jest w całości pamięci, “jako kategorii kulturowej i poznawczej". Wśród imponująco różnorodnej zawartości znajdziemy m.in. eseje: Paula Ricoeura o melancholii, żałobie indywidualnej i zbiorowej oraz manipulowaniu pamięcią przez ideologie, Yosefa Hayima Yerushalmi o pamiętaniu w kulturze żydowskiej, Ivana G. Marcusa o historycznych technikach mnemotechnicznych i Ruth E. Gruber o odrodzeniu się pamięci Holokaustu i żydowskiego dziedzictwa w Europie pod koniec XX wieku; blok tekstów o Wenecji (m.in. Dariusz Czaja o zmityzowanym obrazie tego miasta w literaturze i Lew Łosief o weneckiej fascynacji Josifa Brodskiego), wiersze Julii Hartwig, Bohdana Kosa i Marcina Świetlickiego oraz prozę Antoniego Kroha, artykuły o Gombrowiczu w inscenizacjach Jerzego Grzegorzewskiego, malarstwie Zbysława Marka Maciejewskiego czy filmie “Memento" Christophera Nolana. Przytoczmy inspirowany Jungiem fragment szkicu George’a Steinera o zbiorowej pamięci zapisanej kulturze: “Nasze sztuki plastyczne, literatura, przeświadczenia religijne i sny - to scheda, u której podłoża leży zespół pierwotnych, dawniejszych niż rozum ikon, wszczepionych, by tak rzec, w kolektywną duszę. Tak więc za pośrednictwem sztuki, literatury, snów nasza przytomna świadomość powraca do wspólnego podłoża, wspólnej pierwotności, której z punktu widzenia analityczno-pozytywistycznego nigdy nie było". Nowym prezesem Fundacji Kultury został Grzegorz Boguta, twórca podziemnego wydawnictwa “Nowa", a po roku 1989 m.in. wieloletni dyrektor Wydawnictwa Naukowego PWN oraz prezes Polskiej Izby Książki. Warszawska Zachęta prezentowała polskie malarstwo ze zbiorów Lwowskiej Galerii Sztuki, spadkobierczyni Muzeum im. ks. Lubomirskich i Galerii Narodowej Miasta Lwowa. Wystawa obejmowała obrazy powstałe od końca XVIII do początków XX wieku (m.in. dzieła Olgi Boznańskiej, Józefa Chełmońskiego, Jacka Malczewskiego, Władysława Ślewińskiego) oraz płótna Józefa Czapskiego i Władysława Lama. Ekspozycja została sprowadzona przez Państwową Galerię Sztuki w Sopocie. “Krytyk - co to dziś właściwie oznacza? Czy takie zwierzę jest w ogóle jeszcze potrzebne i do czego? Rynek rządzi, a ludzie kierują się własnym gustem i kupują, co chcą (...) - diagnozuje Dorota Szwarcman, wieloletni recenzent muzyczny “Gazety Wyborczej" (“Res Publica Nowa" 2004, nr 1). - Ale to tylko jedna z konsekwencji epoki dyktatu marketingu. Drugą stroną medalu jest mocna rola mediów i kult tak zwanych osobowości medialnych. Krytykami często mienią się dziś prezenterzy i komentatorzy kultury masowej, promując przy tym samych siebie bardziej jeszcze niż dziedzinę, którą się zajmują. Wedle popularnego mniemania krytyk nie musi się znać na tym, co krytykuje (może i lepiej, żeby się nie znał; czytelnik, który też się nie zna, mógłby przecież czegoś nie zrozumieć). Nie musi dyskutować o dziełach, umieszczać ich w szerszym kontekście i perspektywie, winien być przede wszystkim »wyrazisty«. Jeżeli więc istotnie prawdziwa krytyka umiera, to właśnie na skutek najazdu »wyrazistych« barbarzyńców." “2003 rok przyniósł wprawdzie spadek obrotów na rynku księgarskim, ale byliśmy świadkami wielu pozytywnych zjawisk, które z większym optymizmem pozwalają patrzeć nad nadchodzące miesiące - pisze w “Rzeczy o książkach" Łukasz Gołębiewski. - Przede wszystkim stabilnie zaczyna wyglądać sytuacja największych firm dystrybucyjnych. Poza tym książka przestaje być postrzegana jako dobro elitarne, staje się produktem masowym, co wcale nie znaczy, że traci na jakości". Absolutnym bestsellerem minionego roku był oczywiście “Tryptyk rzymski" Jana Pawła II (ponad pół miliona egzemplarzy), w czołówce znalazły się też m.in. “Pielgrzym" Paulo Coelho (260 tys.) oraz “Dzieje Greków i Rzymian" Zygmunta Kubiaka (ponad 100 tys.). Największą liczbą tytułów wprowadzonych na czołowe miejsca list bestsellerów może poszczycić się krakowski Znak. “Kolekcjonerzy zrobili się bardziej wybredni. Jeszcze pięć lat temu za pewniaki aukcyjne uchodziły XIX-wieczne malunki o tradycyjnej tematyce: ułan przy studni, szarża kawalerii, hoża dziewczyna w ludowym stroju, słodkie pacholęta, lwice salonowe w lekkim dezabilu. Dziś - nic z tych rzeczy. Kilkanaście lat edukacji zrobiło swoje - nikt nie chce ładować pieniędzy w byle co. Ani to lokata kapitału, ani świadectwo przynależności do elity... - o rynku dzieł sztuki w ubiegłym (bardzo pod tym względem udanym) roku pisze Monika Małkowska w “Rzeczpospolitej". - Stopniało grono starszych, konserwatywnych kolekcjonerów, lubujących się w pamiątkach; mniej jest też nabywców snobujących się na szlacheckie pochodzenie. Powiększają się natomiast rzesze młodych znawców sztuki, którzy chcą otaczać się dziełami bliższymi im w czasie". Rekordowe ceny osiągnęły w zeszłym roku m.in. płótna Tadeusza Makowskiego (“Kominek" sprzedany za 795 tys. złotych) i Józefa Brandta (“Rozpędzony zaprzęg" - 500 tys.), zaś spośród dzieł powstałych po 1944 roku - “Matka z zabitym dzieckiem" Andrzeja Wróblewskiego (470 tys.). Miażdżąco natomiast ocenia ubiegły rok na polskim rynku muzyki popularnej Robert Sankowski z “Gazety Wyborczej". Zapaści sprzedaży towarzyszy “nuda, wtórność, mizeria artystyczna; ukazały się dziesiątki płyt, z których zapamiętać warto najwyżej kilka, brakuje ludzi, którzy potrafią wynajdować nowe trendy, wykorzystywać tworzące się na rynku nisze". Zdaniem krytyków i współpracowników “Kina" najważniejszym filmem pokazywanym w Polsce w 2003 roku był “Pokój syna" Nanniego Morettiego. W rankingu filmowego portalu www.stopklatka.pl zwyciężyła natomiast “Inwazja barbarzyńców" Denysa Arcanda. W Tarnowie odbył się III Festiwal Filmowy “Vitae Valor" (“Wartość życia"), organizowany przez Duszpasterstwo Akademickie “Tratwa". Retrospektywne przeglądy filmowe osnute były wokół tematów: “Jubileusz 25-lecia pontyfikatu Papieża Jana Pawła II", “Dziecko - mały wielki człowiek" i “Ścieżki życia". Nagrody za całokształt twórczości otrzymali: twórca filmów animowanych Ryszard Czekała oraz operator Jerzy Wójcik. Olga Tokarczuk wydała płytę “Opowiadania zimowe", na której czyta opowiadania z tomu “Gra na wielu bębenkach". Prokuratura odmówiła wszczęcia śledztwa przeciw organizatorom wystawy rzeźb Igora Mitoraja. Wniosek złożył krakowianin, którego zdaniem Rynek w Krakowie “obstawiono penisami", obrażając uczucia jego mieszkańców.