Miszpatim

Mojżesz zbliżył się do Pana, a gdy wrócił, obwieścił ludowi wszystkie Jego słowa i zalecenia. Lud obiecał je wypełnić. Niemal ta sama scena powtarza się kilka wersów dalej. Mojżesz spisał słowa Boga, zbudował ołtarz i stelle dla dwunastu pokoleń; kazał złożyć ofiarę i połową krwi skropił ołtarz. "Wtedy wziął Księgę Przymierza i czytał ją głośno ludowi. I oświadczyli: »Wszystko, co powiedział Pan, zrobimy i będziemy posłuszni«" (Ks. Wyjścia 24, 7). (Tłumaczenie benedyktyńskie Biblii Tysiąclecia usuwa kanty i trudności oryginału; w wersji starohebrajskiej jest, zamiast posłuszni, "słyszeć", we niszma, co może, ale nie musi być posłuszeństwem; bywa tłumaczone jako "zrozumiem". Martin Buber przetłumaczył ten fragment jeszcze inaczej i w jego wersji brzmiał: "Uczynimy, aby posłuchać"). Dwakroć Izrael potwierdza swoje zobowiązania wobec Haszem. W obu przypadkach natrafiamy na starożytną i trudną kontrowersję znaną ze sporu między rabbi Akiwą i rabbi Tarfonem: co jest ważniejsze, studia nad Torą czy też dobre postępowanie?

Talmud uczy, że studia są czymś większym, a znajdują one spełnienie w czynach - micwach. Teoria i wiedza ze swej natury poprzedzają czyn, choć ten jest celem ostatecznym. Ale w drugiej odpowiedzi zgromadzonych u stóp góry słyszymy właśnie coś odwrotnego: najpierw idzie czyn, potem nasłuchiwanie. Niezwykle ważny i wielce komentowany fragment.

Midrasze Talmudyczne wzbogacają ten obraz. "Kiedy Izraelici postanowili najpierw wypełnić, a potem wysłuchać i pojąć, sześćset tysięcy aniołów zstąpiło i na każdego nałożyli dwie korony, jedną, aby mógł czynić, drugą, aby mógł słyszeć". Dwakroć tyle aniołów już później spłynęło na dół, by zabrać Żydom korony, gdy ci zgrzeszyli, budując złotego cielca. Synaj jest miejscem zarazem uniesienia i upadku.

Ale jak można czynić, nim się usłyszy? Za co nagradzają ich aniołowie? W pierwszym czytaniu można odkryć w postawie Żydów jakiś rodzaj brawury, lekkomyślności, ryzykanctwa. Dostrzega to Raszi pisząc, że reakcja ludu jest różna od postępowania innych sług, którzy najpierw słyszą polecenie, a potem zastanawiają się nad tym, czy są w stanie je wykonać. Tymczasem w tym miejscu Niebiosa brawurę uznają za cnotę wysoką, bo anielską. Talmud zakłada, że ludzie przyjmując słowa Księgi okazali wirtuozerię istot niebiańskich, przekroczyli siebie, zasłużyli na wyjątkową boską pochwałę. Tym bardziej że dotąd tak działały istoty pozbawione wolnej woli, a tu z wolnej woli wybrali Żydzi paradoksalny sposób bycia. Nim posiedli wiedzę, już gotowi byli wedle niej postąpić.

Rabin Maharal z Pragi uważa, że zasadniczo nasze czyny muszą być oparte na zasadach filozoficznych i etycznych. Nie jest godne człowieka, by postępował mechanicznie, nie rozumiejąc wartości i sensu swych postępków. Tymczasem w tym wyjątkowym zdarzeniu, bo związanym z Objawieniem, czyn zostaje postawiony przed przekonaniami i rozumieniem. Żydowska doktryna zakłada i naucza, że Boskie prawo, a nie ludzki rozum i logika, są zasadniczym kryterium prawdy. Z czego wynika, że wiedza o prawdzie powstanie tylko wtedy, gdy będziemy żyli wedle Boskich praw, rygorystycznie się do nich stosując, a potem je zgłębiając. Moralna doskonałość opiera się na aktywnym potwierdzaniu praw. Nasze charaktery tworzą nie zasady, nie tyle dogmaty, ale czyny: micwy. Droga samodoskonalenia wiedzie od praktyki do wiedzy, od materii do ducha, od wypełnienia micwy do tego, kto ją spełnia.

Ta parsza tym różni się od wcześniejszych, że nie opowiada niczyich dziejów, a zawiera w sobie spis zasad, jakie Żydzi mają - co jest dopełnieniem i dopowiedzeniem dziesięciu przykazań - przestrzegać. Izraelici mówiąc: "Najpierw zrobimy, nim przemyślimy" nie uciekają chyba przed trudnościami i intelektualnymi wyzwaniami, tylko, jak twierdzą komentatorzy, wiarę oraz ufność w Boga i Jego słowo przedkładają nad własne przemyślenia i dostępną im wiedzę. Ta zasada, powiada się niekiedy, stanowi właśnie o istocie judaizmu.