Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Nie” – słówko, o którym ostatnio rozmyślam. „Nie” mówione samemu sobie i „nie” mówione temu, co na zewnątrz. Przekorne lub afirmatywne, wyraz buntu albo rezygnacji, nadziei lub rozpaczy. „Nie” potężne, fundamentalne („zwracam bilet!”) i skromne „nie”, potrzebne, by w konkretnej sytuacji rozstrzygnąć, jak daleko można się posunąć. „Nie” jako zakaz („nie zabijaj”) i nakaz („nie bądź obojętny”), jako drogowskaz i siła zdolna obalać fałszywe drogowskazy. Histeryczne, intuicyjne „nie”, i „nie” przemyślane, o które można się oprzeć jak o mur. „Nie” stanowcze, a nawet ostentacyjne, i „nie” wycofane, zawstydzone własną odwagą. „Nie” będące wynikiem kalkulacji i „nie”, które staje w obronie tego, w co wierzy, bez względu na okoliczności…
Kiedy nasze „nie” ma sens, a kiedy jest jedynie przekorą, grymasem, odreagowaniem? Jak odróżnić bunt prawdziwy od konformizmu przebranego za bunt? Wbrew temu, jak sobie siebie wyobrażamy, jesteśmy raczej skłonni akceptować to, co życie przynosi – nawet gdy je krytykujemy i gdy tęsknimy za zmianą. W sytuacjach próby większość z nas czeka na to, co zrobią inni. Z drugiej strony, złość czy sprzeciw niezwykle łatwo dziś wykrzyczeć, jest ku temu dość miejsca, a konsekwencje, przynajmniej w naszej części świata, są niewielkie. Wykrzyczeć wściekłe „nie” – dobrze, ale co dalej? Bywa takie „nie”, które przede wszystkim usiłuje zawstydzić innych, milczących. Ale bywa i takie, które przejmuje dreszczem, powiedziane we właściwej chwili i we właściwym miejscu. „Nie” będące niczym szarpnięcie za ramię kogoś, kto zapadł w zbyt głęboki sen.
BONOWICZ: DLACZEGO WYBIERAM ŻYCIE W POPRZEK PODZIAŁÓW PLEMIENNYCH >>>>
„Niespecjalnie lubię obsesyjne, neurotyczne »nie«, »nie«, które w siódmym miesiącu naszego życia wyryło się w głębszych warstwach naszego mózgu, na przykład dlatego, że nie przewijano nas w odpowiednim czasie”, pisał czeski poeta Miroslav Holub (cytuję jego esej w przekładzie Leszka Engelkinga). „Obsesyjne »nie« to domena drobnych Mefistofelesów, takich jak w »Fauście« Goethego, duchów, które stale przeczą, chociaż nie znają swojego »tak«. (...) Wolę małe, spokojne, niediabelskie »nie« w całkiem konkretnej sytuacji i pod warunkiem, że człowiek jest absolutnie pewien swego. Z małym, konkretnym »nie« możemy się ewentualnie wydostać z oszołamiającego kolektywu samych »tak« albo samych »nie«, osamotnieć, uniezależnić się i tak już pozostać. A to jest jedna z niewielu dróg godności, dojrzałości, poczytalności i wolności. O chronicznej pewności słusznie powiedział Jean Rostand: jest niewolnictwem”.
Ja także ufam temu małemu „nie”. Bardziej pojedynczemu niż zbiorowemu, choć przecież nieobojętnemu na los zbiorowości. Dojrzalszemu dlatego, że – jak tłumaczy dalej Holub – skłonnemu od czasu do czasu przeciwstawić się „tradycji, głęboko wrośniętemu, starczemu albo i młodzieńczemu oportunizmowi, uniformizmowi i prawdopodobieństwu”. Ufam „nie”, które myśli, argumentuje, przewiduje. „Nie chodź utartymi drogami, bo się pośliźniesz”, przestrzega Lec. Małe „nie” samo sobie wyznacza drogę, wybierając, nie musi trwożliwie oglądać się na innych. I nie szantażuje nikogo moralnością. To konkretne, z zasady nieufne „nie” odróżnia słabych od silnych, cynicznych od prawdomównych i wie, kiedy za kim stanąć.
Jeżeli nasze zbiorowe „nie” nieraz ponosi klęskę, to właśnie dlatego, że nie ma oparcia w tym osobistym, małym „nie”. Że albo to małe „nie” jest zbyt słabe, niegotowe, zagubione, albo to duże wyrasta jakby obok, poza nim czy nawet wbrew niemu; jedno „nie” z drugim „nie” nie potrafią się spotkać. ©
