Azazel i kozioł ofiarny

Za grzechy ludu arcykapłan zabijał kozła. Krwią jego oczyszczał „ubłagalnię”: „Tak oczyści świątnicę od nieczystot synów Izraelskich, i od przestępstw ich, i od wszystkich grzechów ich”.

08.02.2016

Czyta się kilka minut

Paweł Śpiewak /  / Fot. Grażyna Makara
Paweł Śpiewak / / Fot. Grażyna Makara

​Potem ofiarowywał kozła żywego. Aaron kładł ręce swe na głowę kozła żywego – czytamy w Księdze Kapłańskiej – wyznawał nad nim wszelkie nieprawości Izraela, wszystkie przestępstwa, grzechy i wypuszczał tego kozła na pustynię. A kozioł niósł nieprawości ludu. Ten, który, jak czytamy, „zawiódł kozła do Azazela”, ma uprać swe szaty i obmyć ciało w wodzie. Na zatracenie wiódł zwykle kozła jeden z kapłanów. Choć czasem mógł to czynić zwykły człowiek. Obrzęd ten odbywał się dziesiątego Tiszri, a więc w dniu pojednania zwanym Jom Kipur.

Kim był ów Azazel? Niegdyś przed rozwiązaniem starej semickiej mitologii uchodził za boga trzód. Z tego by wynikało, że nowy Bóg w ten sposób staremu bożkowi robił swoistego rodzaju figla. Poniżał go i czynił bożkiem od grzechów. W żydowskiej tradycji Azazel (imię piękne, bo znaczy „Bóg umacnia”) uchodził i uchodzi za demona, a nawet za najstarszego z upadłych aniołów. Uważano go za złego ducha pustyni. W Księdze Enocha staje przed potopem na czele zbuntowanych gigantów. Miał ludzi nauczyć zabijania. Dał nam narzędzia mordu: miecze, noże, dzidy. Kobietom objaśnił sztukę uwodzenia i upiększania, malowania oczu, twarzy, włosów. W Księdze Zohar dosiada węża kuszącego Ewę. On reprezentuje pierwiastek męski, wąż Lilit kobiecy. W „Apokalipsie Adama” uchodzi za władcę piekieł, a przedstawiany jest jako siedmiogłowy demon. Znamy go też z powieści Bułhakowa. Ofiarował Małgorzacie tajemniczą maść zmieniającą ją w wiedźmę i wiódł na spotkanie z Mistrzem. Sam jego wygląd budził przerażenie: był rudy, niewysoki, krępy, ze sterczącym z ust kłem. Wedle Nahmanidesa ten wielki obrzęd z kozłem był spełnieniem symbolicznego pragnienia, by ludzkie grzechy i nasze zło odesłać duchowi spustoszenia i zniszczenia, do źródła wszelkiej nieczystości. Zło miało w ten sposób powrócić tam, skąd się wzięło.

Rabi Eliezer nauczał, że Samael czy Azazel (utożsamiany z Szatanem) skarżył się Bogu, że Ten dał mu władzę nad wszelkimi narodami poza Izraelem. Wtedy Bóg powiedział Samaelowi, że oddaje mu władzę nad ludem wybranym w dniu Pojednania. Samael-Azazel nie znalazł tego dnia żadnych grzechów pośród Izraela i poskarżył się Bogu, że byli oni podobni aniołom z nieba. Jak aniołowie mieli gołe stopy. Niczym orędujący aniołowie żyli w pokoju ze sobą. I byli niewinni, niczym aniołowie. Tego dnia Bóg słyszy ich modlitwy, a nie oskarżenia, i oczyszcza z grzechu wszystkich ludzi. Wynika z tej nauki jedno: mechanizm kozła ofiarnego nie służy, jak chcą współcześni antropolodzy oraz psychologowie, jedynie projekcji własnych grzechów na obcych, słabszych; nie służy agresji i ukryciu przed sobą własnego cienia (jak powiadają jungiści), ale wskazuje na to, że bywamy zbyt słabi, by unieść swoje winy, nieczystoty, i potrzebujemy jakiejś nadprzyrodzonej mocy, wsparcia, by się ich pozbyć, a tym samym, choćby na chwilę, oczyścić i stać się, jak uczy tradycja, podobni do urzędujących w niebiosach aniołów. ©

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
(1951-2023) Socjolog, historyk idei, publicysta, były poseł. Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. W 2013 r. otrzymał Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera w kategorii „Pisarstwo religijne lub filozoficzne” za całokształt twórczości. Autor wielu książek, m… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 07/2016