André Malraux pisał, że nadchodzący XXI wiek albo będzie religijnym, albo w ogóle go nie będzie. Te słowa wyrażały poczucie wyczerpania się tradycji Oświecenia i przekonanie, że ponure doświadczenia XX stulecia doprowadziły Europę do metafizycznej potrzeby transcendencji. W tej płaszczyźnie wypadałoby dociekać kwestii wiary, a więc sfery, która zdaje mi się delikatną przestrzenią indywidualnego przeżycia, do której nie potrafiłbym dostosować dyskursu właściwego analizie życia publicznego. Tym się nie zajmuję; podjąć zamierzam temat miejsca w życiu publicznym Europy czynnika religijnego w jego wymiarze wspólnotowym.

W długim procesie tworzenia się Europy można odróżnić dwie fundamentalne tradycje: imperialną i wspólnotową. W tej pierwszej chodziło o jednoczenie się Europy przez dominację. Dotyczy to zarówno imperium Karola Wielkiego, koronowanego na cesarza w...