Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Poetka Beata Obertyńska porównuje ją do kolibra: "Cała w trzepocie, migocie i tęczy wisiała nad życiem, jak zawisnąć umie w locie nad kwiatem tamten skrzydlaty klejnot - zdyszana wieczną pogonią za nową słodyczą czy trutką. Nie umiała ich prawie rozróżnić... Była wobec życia bezbronna, bo nieświadoma jakby jego niebezpieczeństw i bezradna". "Lilka - pisze zaprzyjaźniona z autorką "Różowej magii" pisarka i współtwórczyni "Tygodnika", Zofia Starowieyska-Morstinowa - jak to świetnie wyraża francuskie słowo, była avenante - wychodząca naprzeciw. Naprzeciw każdego. Nawet dla nudziarzy miała zawsze miły uśmiech powitalny, ten swój specyficzny uśmiech...". Natomiast aktorka Krystyna Chruścielska stwierdza kategorycznie - na podstawie jednego spotkania! - że Pawlikowska-Jasnorzewska "była kobietą wyniosłą i mimo pozorów delikatności, jakie naokoło próbowała roztoczyć, pewną siebie", że "nie mogła budzić sympatii", bowiem "swoim zachowaniem zdawała się w towarzystwie być ponad, być kimś lepszym", a przy tym "nie była dobrą aktorką". Nie ma to jak życzliwy obserwator (obserwatorka)!
A więc "urocze zwierzątko w norce" o "twarzy wróżki" - czy też osoba zgorzkniała i znudzona, w dodatku źle odgrywająca swoją rolę? Piękna, krucha istota o niezwykłych oczach, przypominająca "opalizujące szkiełka z Murano" (to określenie Zofii Jachimeckiej), która do końca zachowała delikatny urok - czy też "starsza pani o pospolitych rysach... z najzwyklejszym mieszczańskim wyglądem starzejącej się kobiety", jak ją - zaledwie czterdziestoletnią - zapamiętał aktor i reżyser Jan Kreczmar? Takich zestawień można by poczynić więcej. Pomijam już rozwodzenie się przez Irenę Krzywicką nad fizyczną ułomnością przyjaciółki (która to ułomność nie była wcale, jak podejrzewała Krzywicka, skutkiem choroby Heinego-Medina).
Zofia Kossak boleje nad pustym życiem swej kuzynki i przyznając jej ogromny talent oraz "pojemność duchową", porównuje jej twórczość poetycką do "wytrząsania z rękawa kolorowych piórek i dmuchania na nie, żeby wiatr je poniósł, gdzie chce". Zdziwiłaby się pewnie, że po latach Artur Sandauer i Jerzy Kwiatkowski dostrzegą w wierszach Pawlikowskiej nie tylko mistrzowską i wyjątkową w naszej literaturze lirykę miłosną, ale i poważną problematykę filozoficzną. Może więc bliższy prawdy był Zygmunt Leśnodorski, pisząc o "salamandrze, co wypełzła z ognia i zamieniła się w kobietę po to, by tajemnice różnych czarów, misteriów i niesamowitych wcieleń wyrazić w formie subtelnej miniatury wierszowej"?
Są w tym tomie teksty irytujące, są i bardzo piękne. Zapis radiowych nagrań siostry poetki, Magdaleny Samozwaniec. Kilkadziesiąt rozdzierających zdań pozostawionych przez męża, lotnika Stefana Jasnorzewskiego, i równie krótkie świadectwo jego siostry. Ostatni przedwojenny wieczór w Warszawie opisany przez Hannę Mortkowicz-Olczakową. Wojenne listy Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej do Antoniego Słonimskiego. Ostatni jej list do Tymona Terleckiego, pisany w manchesterskim szpitalu 14 czerwca 1945 roku ze świadomością nadchodzącej śmierci: "Rozumiem teraz wstyd zwierząt, gdy się kryją z cierpieniem". I wspomnienie Terleckiego, z takim oto obrazem: "Pogrzeb odbył się nazajutrz. Szybkim truchtem jechaliśmy we dwu za umykającą trumną na jakiś kraniec bezgranicznego miasta. Potem brnęliśmy otwartą, piaszczystą pustką cmentarza aż na skraj grobu, z obłymi brzegami, z których sypki miał zsuwał się siłą bezwładu. Było słonecznie i czarno od tego słońca. I niebo nad obcą płaskością stało wyżęte z koloru, niskie i ślepe". (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2010. Zebrała i opracowała Mariola Pryzwan. Niektóre z tekstów - np. Leśnodorskiego - chyba zanadto zostały przez redaktorkę skrócone.)
