Słowackie Koszyce, odkrywające w ostatnich latach swe wieloetniczne oblicze, chcą uczynić z dziedzictwa jednego z najwybitniejszych literatów Europy Środkowej XX wieku swoją kulturalną wizytówkę. Pod koniec roku, dzięki współpracy biura festiwalowego i wydawnictwa Kallingram, mają zostać opublikowane kolejne przekłady dzieł Máraiego na język słowacki. Choć twórca wyjechał z Koszyc do Budapesztu jeszcze jako dziecko, z miastem nad Hornadem związany był emocjonalnie do końca życia. Dziś jego imię noszą m.in. dwie koszyckie szkoły, a książki pisarza – po węgiersku, angielsku i słowacku – eksponuje każda księgarnia.
O tym, że do węgierskiego dziedzictwa kulturalnego przywiązuje się w mieście coraz większe znaczenie, świadczy m.in. fakt, że Márai znalazł się wśród czterech twórców wybranych przez organizatorów festiwalu „Europejska Stolica Kultury 2013” na „ambasadorów” XX-wiecznej kultury Koszyc. Razem z pisarzem, którego literacki styl bywa często porównywany z twórczością Tomasza Manna, do tego grona zaliczono również malarza Gyulę Kosicego, reżysera filmowego Juraja Jakubiskę oraz architekta Ľudovíta Oelschlägera. To właśnie literatura, sztuki wizualne, film oraz architektura są „korytarzami kultury”, które w zamyśle organizatorów mają pomóc w uczynieniu z Koszyc ośrodka pośredniczącego w wymianie idei pomiędzy Wschodem i Zachodem. Projekty organizowane w ramach programu „Interface 2013” angażują artystów nie tylko z krajów sąsiednich, ale także m.in. z Białorusi, Rosji, Norwegii i Japonii.
Także trudną, słowacko-węgierską historię XX-wiecznych Koszyc coraz lepiej udaje się opisywać wspólnymi słowami. Choć węgierską świadomość toczy jeszcze „choroba Trianon”, członkostwo obu krajów w Unii Europejskiej przynosi coraz więcej wspólnych projektów.
Wśród Węgrów mieszkających w Koszycach marzenia o dawnej imperialnej wielkości ustępują pod naporem codziennych problemów. I choć w biurze Węgierskiego Stowarzyszenia Kulturalnego w słowackich Koszycach wisi wciąż jeszcze mapa „Wielkich Węgier” sprzed I wojny światowej, często zasłaniają ją coraz wyższe stosy segregatorów z kosztorysami i raportami z wykonania projektów: festiwalu tańca i muzyki węgierskiej, konkursów plastycznych dla dzieci i programów stypendialnych. To nie konflikty polityków czy żądania autonomii martwią Timeę Faber, sekretarkę stowarzyszenia. Jej głowę zaprząta InterCity „Rákóczi”, który codziennie o 18.06 odjeżdża z nieodległego dworca do Budapesztu.
– Węgierskie wsie na Słowacji po prostu pustoszeją. Przypominają mi to, co niedawno widziałam w telewizji w reportażu o wschodniej Polsce: nie ma tam już młodych – żali się Faber. – Po otwarciu granic młodzi zaczęli wyjeżdżać na Węgry już do szkoły średniej. Potem, najczęściej, nie wracają. Słowacja nie może zaoferować naszym młodym przeżyć godnych wielkiej metropolii.
Gdy mówi o Budapeszcie, smutnieje. Uśmiech na twarzy Węgierki pojawia się za to wtedy, gdy pyta się ją o życie w Koszycach, mieście, w którym największe Muzeum Wschodniosłowackie zostało kiedyś założone pod nazwą Muzeum Północnowęgierskie.
– To słowackie miasto. Ale to też moje miasto, w którym się urodziłam. Wszyscy w domu mówimy po słowacku i uczestniczymy w życiu tego państwa. Nie pozwoliłam swojej córce wyjechać na węgierski uniwersytet do Komarna – niech studiuje w Preszowie, ze Słowakami. Tutaj też jest co robić – opowiada Timea Faber.