Feministki czasu wojny

Najlepsze scenariusze filmowe już zostały napisane przez życie: do takiego wniosku dochodzi czytelnik książek „Igły. Polskie agentki, które zmieniły historię” oraz „Sekrety archiwów XX wieku”.

26.10.2013

Czyta się kilka minut

Za każdą wielką sprawą stoi wielka kobieta: chciałoby się sparafrazować znane powiedzenie podczas lektury „Igieł”. Marek Łuszczyna przedstawia w swojej książce portrety dziesięciu Polek (i jednej Niemki pracującej dla polskiego wywiadu) działających w wywiadzie i konspiracji głównie podczas II wojny światowej. Niektóre bardzo znane, jak Krystyna Skarbek czy Elżbieta Zawacka, inne mniej. Wszystkie inteligentne, lojalne, odważne. I atrakcyjne, bo uroda była dla nich takim samym narzędziem jak muskuły i pistolet dla mężczyzn. Opowieści fascynujące, ubarwione szczegółami i dialogami, co sprawia, że książkę czyta się jak dobry kryminał.

Choć czasem autor za bardzo folguje wyobraźni – jak we fragmencie dotyczącym Powstania Warszawskiego, przedstawionym jako „czas całkowitego wyzwolenia seksualnego”, gdy młodzi ludzie „kochają się gorączkowo w piwnicach, schronach”. To jedna z pułapek pisania o historii ze współczesnego punktu widzenia. Chcąc ożywić bohaterów, łatwo ulec pokusie tłumaczenia przeszłości wedle obecnych standardów, co bywa ryzykowne.

Swoją drogą, ostatnio dość często słyszę od uczestniczek Powstania, że zalewane są pytaniami o seks w tamtych 63 dniach. „To były inne czasy, inne relacje międzyludzkie” – odpowiadają zwykle. I to w bardzo prywatnych rozmowach, więc nie mam powodu, by im nie wierzyć.

Za zasługę autora należy natomiast uznać, że pokazuje także, jak kobiety-szpiedzy były traktowane przez swych kolegów. „Nieprzytomna feministka i pionierka ruchu »wyzwolenia« i równouprawnienia kobiet. Histeryczka” – to fragment służbowego raportu (małodusznego, złośliwego) na temat Elżbiety Zawackiej, jedynej kobiety w gronie 316 cichociemnych.

Mata Hari też była piękna i (chyba) inteligentna. Tyle wiadomo, bo cała reszta jej historii opatrzona jest licznymi znakami zapytania. Nadal przecież nie wiadomo, czy była winna, czy też padła ofiarą politycznego zapotrzebowania władz francuskich. Jej postać – opisana m.in. w oparciu o dokumenty wydobyte z długo zamkniętych archiwów – pojawia się z kolei w książce „Sekrety archiwów XX wieku” autorstwa francuskiego historyka Alaina Decaux.

Jej polskie tłumaczenie ukazuje się z dużym opóźnieniem – książkę wydano we Francji w latach 60. XX w. – ale nie traci nic na świeżości. Opowieść o Macie Hari, Rudolfie Hessie czy Mussolinim (choć w międzyczasie postaci te były przecież przedmiotem badań) nieustająco fascynuje – i zmusza do refleksji. Bo są tu pytania, na które nie ma jasnej odpowiedzi. Może niektóre nadal są skrywane w tajnych aktach, inne pozostaną już bez odpowiedzi. Decaux wciela się w rolę detektywa, prezentując różne warianty wydarzeń. Ja na przykład chciałabym wiedzieć, co takiego stało się w dzieciństwie Maty Hari, że przez całe życie kochała tylko siebie – po to tylko, aby na końcu właśnie miłość ją zgubiła.


MAREK ŁUSZCZYNA „Igły. Polskie agentki, które zmieniły historię”, Dom Wydawniczy PWN, Warszawa 2013.

ALAIN DECAUX „Sekrety archiwów XX wieku”, wyd. Muza S.A., Warszawa 2013.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarka działu Świat, specjalizuje się też w tekstach o historii XX wieku. Pracowała przy wielu projektach historii mówionej (m.in. w Muzeum Powstania Warszawskiego)  i filmach dokumentalnych (np. „Zdobyć miasto” o Powstaniu Warszawskim). Autorka… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 44/2013