Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Po podzieleniu Polski w 1939 r. przez Hitlera i Stalina 13 mln obywateli polskich (w tym ponad 5 mln narodowości polskiej) dostało się pod okupację sowiecką. Aresztowania, deportacje i mordy trwały od początku; z różnych form terroru najpowszechniejszą stały się deportacje - pojęcie obejmujące wiele „grup” ofiar.
Jeszcze w 1939 r., po przymusowym objęciu wszystkich Polaków obywatelstwem sowieckim, zaczął się pobór do Armii Czerwonej; w sumie objął ok. 210 tys. młodzieży; najczęściej wysyłanej na drugi koniec imperium. W głąb ZSRR zsyłano także jeńców (w sumie Sowieci wzięli do niewoli w 1939 r. ok. 250 tys. polskich żołnierzy i oficerów).
Na ogromną skalę deportacje obywateli polskich, uznanych za „wrogów ZSRR”, przeprowadzano w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 oraz w czerwcu 1941 (część wywiezionych stanowili polscy Żydzi; niektórzy z nich trafili potem pod Monte Cassino,inni zostali w Palestynie, tworząc żydowską konspirację, a potem armię Izraela). W wyniku tych czterech akcji deportacyjnych Sowieci wywieźli ok. miliona obywateli polskich; niektóre szacunki mówią o 1,2 mln. Zesłano też 330 tys. uchodźców z Polski centralnej, którzy znaleźli się na terenach wschodnich uciekając przed Niemcami. Łącznie w latach 193941 przymusowo wywieziono w głąb ZSRR ok. 1,8 mln obywateli polskich, w pierwszym rzędzie inteligencję, rodziny żołnierzy, osadników, majętniejszych rolników, urzędników itd. Po 1944 r. liczbę deportowanych powiększyło ok. 50 tys. żołnierzy Armii Krajowej i ok. 150 tys. cywilów, wywiezionych po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie.
Razem daje to szacunkową liczbę ok. 2 mln deportowanych, internowanych i uwięzionych. Pod względem narodowościowym 60 proc. stanowili Polacy, 30 proc. Ukraińcy i Białorusini, 10 proc. Żydzi. W większości zesłańcy i więźniowie trafiali na Syberię, do Kazachstanu i innych republik Azji Środkowej. Na skutek głodu, chorób i rozstrzeliwań (m.in. mordy oficerów w Katyniu, Charkowie i Miednoje; mordowanie więźniów przed nadejściem frontu niemieckiego w 1941 r.) - tylko do 1943 r. zginęło ok. pół miliona obywateli polskich (wg szacunków rządu emigracyjnego, który do 1943 r. utrzymywał w ZSRR swe placówki; szacunki rosyjskie, dotyczące liczby deportowanych, są niższe).
Ci, którym nie udało się opuścić ZSRR z armią Andersa, a potem Berlinga - wracali do Polski po 1945 roku; ostatni dopiero w 1957 r. Niektórzy zostali w miejscu zesłania. Ostateczne ustalenie liczby polskich ofiar sowieckich represji podczas wojny i po niej do dziś jest przedmiotem badań i sporów historyków, polskich i rosyjskich.
Najwyższe szacunki, dyskutowane poważnie w kręgach badaczy, dochodzą do liczby 1,2 miliona obywateli przedwojennej Polski, zabitych i zamordowanych przez władze sowieckie lub zmarłych w wyniku zesłania.
WP
