Po podzieleniu Polski w 1939 r. przez Hitlera i Stalina 13 mln obywateli polskich (w tym ponad 5 mln narodowości polskiej) dostało się pod okupację sowiecką. Aresztowania, deportacje i mordy trwały od początku; z różnych form terroru najpowszechniejszą stały się deportacje - pojęcie obejmujące wiele „grup” ofiar.

Jeszcze w 1939 r., po przymusowym objęciu wszystkich Polaków obywatelstwem sowieckim, zaczął się pobór do Armii Czerwonej; w sumie objął ok. 210 tys. młodzieży; najczęściej wysyłanej na drugi koniec imperium. W głąb ZSRR zsyłano także jeńców (w sumie Sowieci wzięli do niewoli w 1939 r. ok. 250 tys. polskich żołnierzy i oficerów).

Na ogromną skalę deportacje obywateli polskich, uznanych za „wrogów ZSRR”, przeprowadzano w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 oraz w czerwcu 1941 (część wywiezionych stanowili polscy Żydzi; niektórzy z nich trafili potem pod Monte Cassino...