Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Czytamy w Księdze Wyjścia: „Czarownicy żyć nie dopuścisz” (22, 18). Z kolei w Księdze Kapłańskiej napisano: „Nie udawajcie się do czarowników ani do wieszczków, ani od nich rady szukajcie, abyście się od nich nie splugawili” (19, 32). Karą jest śmierć. Karą jest napotkanie rozgniewanej twarzy Pana. Zginąć ma od kamienia mąż lub niewiasta, „w których by był duch czarnoksięski albo wieszczy”.
Te zasady powtarzane są bardzo często. Najczęściej występują w kontekście zakazów dotyczących nieprawidłowych zachowań seksualnych. Zwykle adresowane są do kobiet. Powiada się (Enoch), że czarów wyuczyli swoje ludzkie żony upadli aniołowie. Pierwsza mityczna kobieta – Lilit, która ujeżdżała pierwszego węża, przeistoczyła się w demona z pomocą tajemniczego imienia Boga.
W literaturze uznawanej dzisiaj za folklorystyczną kobiety obdarzone czarodziejskimi mocami potrafiły wpłynąć na płeć dziecka, uczynić kobietę bezpłodną, uleczyć albo zabić ofiarę. Bardzo były aktywne. Najwięcej pisał o tym Izaak Baszewis Singer, w którego opowiadaniach pełno jest duchów, ciemnych sił, ale jeszcze więcej dam obdarzonych przedziwnymi i nadnaturalnymi talentami telepatycznymi. Najgorsze jest złe oko, bo za nim stoją zawiść i niechęć. Nie należy ich mylić z cadykami, którzy chętnie handlowali amuletami, udzielali błogosławieństw lub mieli cudowne widzenia i potrafili uzdrowić najciężej chorych. Powieść Józefa Rotha „Hiob” jest zbudowana wokół postaci takiego cudownego cadyka, który jednym spojrzeniem odgadł przyszłość chorego dziecka. Cadykom było wolno się zmagać z ciemnymi siłami. Zwykłym czarnoksiężnikom nigdy. Cadycy mieli swoje sprawdzone metody na złe oko i potrafili powstrzymać nas przed mściwą Lilit.
Mimo że Tora wypowiada się wyjątkowo niepochlebnie o wiedźmach i czarownicach, to w świecie żydowskim nie było polowań na czarownice. Nikt nie palił ich na stosach. Nie ma powodów, by sądzić, że poddawano je torturom. Zdarzało się, co z bólem trzeba przyznać, że nawet całkiem mądrzy ludzie (Nahmanides) szukali porad u tych „okropnych” kobiet. Na ogół po prostu bano się kobiet w ogóle. Nie lubiano tego, co w nich mocne, a co ma do tego jakiś związek z seksualną atrakcyjnością. Kojarzyły się nieodmiennie z czarami i złym okiem. Talmud jest z pewnością napisany – jak powiadają feministki – w duchu męskiego szowinizmu.
Wyjątkowo zapadł mi w pamięć jeden z epizodów w historii króla Saula. Gdy prorok Samuel umarł i został pochowany w Ramacie, króla czekała bitwa z Filistyńczykami. Jego serce się ulękło i radził się Saul Pana. Ale nie odpowiedział mu ani przez sny, ani przez proroków. Tedy nakazał, by przywiedli mu czarownicę, choć wcześniej wszystkie już wyrzucił ze swej ziemi. Odwiedził w przebraniu kobietę czarownicę, ale ta zorientowała się, że to król, i rzekła mu: przecież chcesz mnie zabić. Saul zaprzeczył i poprosił, by wywołała ducha Samuela. Prorok zapowiedział klęskę króla. Wtedy upadł zemdlony na ziemię. Wiedźma podniosła króla, złożyła na miękkim posłaniu, nakarmiła go i jego sługi.
Nie wiemy, czy bardziej podziwiać zdolności mediumiczne wiedźmy, czy może jej pełną współczucia i gościnności postawę. Pocieszyła władcę i okazała się jego spowiednicą. Czarownica potępiana przez Torę zachowała się tak, jak przystało na dobrą córkę Izraela. ©
