1. Gdzieś na granicy ludzie myślą o wszystkich błędach, które popełnili w życiu, o dziewczynach, które kochali w sekrecie, rudych górach nad Irbilem, ostatnich dniach z nieżyjącą mamą i swoim najwcześniejszym z nią wspomnieniu, o tym, kogo odwiedzą, gdy wszystko się uda. O domu, już jakimkolwiek.

Gdzieś na granicy lekarz uczy wolontariuszy, jak odróżnić ciało martwe od żywego, nawet jeśli nocą, na mokradłach i podczas pierwszych przymrozków to żywe, lecz nieruchome – bywa tak samo zimne.

2. Ludzie, którzy zmarli na białoruskim pograniczu, nie będą pochowani w jednym grobie i zabraknie miejsca, w którym moglibyśmy się nad nim spotkać wszyscy. Nie powiemy im: „byliście ważni dla nas”, ani sobie: „może czas się pogodzić”.

Te pierwsze słowa mieszkańcy pogranicza, ­aktywiści czy organizatorzy zbiórek śpiworów z całej Polski –...