Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Jakub musi się pogodzić z propozycją ojca dziewczyn. Będzie miał dwie żony i liczne nałożnice. Laban dla samousprawiedliwienia powołuje się na obyczaj kraju. Znak to oczywisty, że ucieka przed odpowiedzialnością za swoje czyny. Przedstawia się jak ktoś, kto został zmuszony do oszustwa, a nie ktoś, kto je przygotował. Niejako oddziela w sobie dwa „ja”. Jedno, które jest przyjaciołom oraz bliskim miłe i godne szacunku, od „ja”, które zamienia się w coś w rodzaju trybu jakiejś anonimowej maszynerii występującej a to jako obyczaj, a to jako racja stanu czy wojskowy rozkaz. Jak tego drugiego winić? Wszak osobiście niczego złego nie uczynił, zawsze wyświadcza innym dobro, ale jako część anonimowej całości nie zna pojęcia indywidualnego sumienia i własnej odpowiedzialności. Tak siebie przedstawił chytreńki Laban. Ten mechanizm pozostaje w nas od tysiącleci. Znak to oczywisty, zdaniem mądrego Majmonidesa, że ten, kto tak powiada i czyni, jest złym, pozbawionym skrupułów człowiekiem. A ten, kto nie czuje się odpowiedzialny za siebie, musi czynić krzywdy.
Lea urodziła Jakubowi czterech synów. Rachel, jak inne pramatki, okazała się bezpłodna. Zapłonęła zawiścią wobec swej siostry i tak rzekła Jakubowi: „Zrób coś, żebym miała synów, bo inaczej przyjdzie mi zginąć. Rozgniewał się tedy Jakub na Rachelę i powiedział: Czy to ja odmawiam ci potomstwa? Czy nie raczej sam Bóg?”(30, 1-2). Lepiej ujmuje słowa patriarchy tłumacz gdańskiej Biblii: „Zażem ja Bóg, który zawściągnął płód żywota twego?”.
Wyjątkowo nieciekawa była odpowiedź Jakuba. Na jej cierpienie odpowiedzią była irytacja i gniew. Nie czuł w sobie odpowiedzialności ani nie miał dla ukochanej dobrego słowa. Znowu warto zajrzeć do Majmonidesa po wyjaśnienia: Rachel oczekiwała od męża modlitwy, jak to czynili Eliasz i Elisza, którzy modlili się za obce sobie kobiety. Była bliska samobójstwa. Myślała o tym, że z miłości do niej Jakub założy na siebie wór pokutny, będzie pościć i błagać Boga o łaskę. Jakub był wściekły, uważając zapewne, że modlitwy prawego człowieka nie mogą automatycznie wyjednać u Boga dziecka. To dlatego powiedział, że nie jest Bogiem i nie jest odpowiedzialny za niepłodność. W tej sytuacji ta szlachetna kobieta zrozumiała, że nie może polegać na pośrednictwie Jakuba. Szukała innych sposobów uzyskania potomstwa, podsuwając mu do łoża swoje służące.
Ale są też głosy biorące w obronę Jakuba. Powiada się: Rachel nie zrozumiała, czym jest modlitwa, oczekując, że można za jej pomocą sterować wolą Boga. A to już jest bliskie magii i idolatrii. Wszak ten, kto ją ofiarowuje, powinien wiedzieć, że nie można za jej pomocą zawładnąć istotą Boską, a naszym obowiązkiem-micwą jest dziękować Jemu za wszystko, zarówno za nieszczęście, jak i za powodzenie. Co gorsza, powiada średniowieczny komentator, Rachel przypisywała moc stworzenia Jakubowi, a nie Bogu. A to wielki błąd. Był na nią zły, bo groziła samobójstwem, jakby cały sens jej życia miał polegać li tylko na dawaniu życia. A przecież, dodawał komentator, jest on taki sam dla wszystkich ludzi: rozwój duchowy i intelektualny.
Wiemy, że Laban uciekł przed odpowiedzialnością za swoje oszustwa, ale nie sposób rozstrzygnąć, czy Jakub nieżyczliwymi słowami nie uciekł przed odpowiedzialnością za Rachel. Potępić bym nie potępił, ale jakiś rodzaj zawodu we mnie pozostaje.
