Na skróty (28 VIIII-3 IX)

W wieku 94 lat w Kairze zmarł egipski pisarz Nadżib Mahfuz, laureat Nagrody Nobla w roku 1988. Z powodu powstałej w 1959 r. noweli "Dzieci naszej ulicy", krytykującej podporządkowanie życia intelektualnego religii, przez wiele lat był potępiany przez islamskich przywódców religijnych, a w 1994 r. przeżył zamach religijnego fanatyka. "Do kanonu literatury całego świata arabskiego weszła jego trylogia - przepiękna saga rodziny kairskiego kupca Abd al Dżawwada, której pierwsza część, »Bajna al Kasrajni« - »Opowieści starego Kairu« - została przetłumaczona na polski. Chociaż trylogia opisuje barwne perypetie kairskiej rodziny, według Mahfuza »jej prawdziwym bohaterem jest czas« - pisze w "Gazecie Wyborczej" Marta Kazimierczyk. - Rzeczywiście, każda część trylogii dzieje się w innej rzeczywistości, kolejne pokolenia rodziny Al Dżawwada są coraz bardziej wykształcone i niezależne, młodzi coraz odważniej zrywają z tradycją i sami chcą decydować o swoim życiu. Trylogia to niezwykły opis codzienności arabskiej rodziny - ich zwyczaje, rozrywki, kłótnie i miłostki, to także obraz Kairu - jego bazarów, kawiarni i zaułków, to wreszcie wnikliwa analiza zmian, jakie dokonały się nad Nilem w pierwszej połowie XX w.". "Myślę, że u podłoża fanatyzmu tkwi chęć zmuszenia innych ludzi, żeby się zmienili. Powszechna skłonność, by uczynić lepszym sąsiada, udoskonalić małżonka, manipulować dzieckiem czy sprowadzić brata na dobrą drogę, zamiast ich zostawić w spokoju. Fanatyk jest najbardziej bezinteresownym stworzeniem. To wielki altruista. Często bardziej interesuje się tobą niż sobą samym. Pragnie ocalić twoją duszę, zbawić cię, wyzwolić z grzechu, z błędu, z nałogu palenia papierosów, z wiary albo niedowiarstwa, ze złych nawyków żywieniowych, picia albo głosowania. Fanatyk ogromnie się o ciebie troszczy, rzuca ci się na szyję, bo tak bardzo cię kocha, albo rzuca ci się do gardła, jeżeli okażesz się niepodatny na zbawienie. Zresztą, z punktu widzenia anatomii, jest to prawie ten sam gest. Tak czy owak, fanatyk bardziej interesuje się tobą niż sobą z bardzo prostej przyczyny: on ma bardzo mizerne »ja« albo nie ma go wcale - pisze Amos Oz w eseju publikowanym przez "Rzeczpospolitą". - Nie można po prostu rzec, że bin Laden i jemu podobni zwyczajnie nienawidzą Zachodu. To nie takie proste. Myślę, że oni chcą ocalić wasze dusze, wyzwolić ciebie, nas, z naszych okropnych wartości, z materializmu, pluralizmu, demokracji, wolności słowa, idei wyzwolenia kobiet... Wszystko to zdaniem islamskich fundamentalistów bardzo szkodzi naszemu zdrowiu. Oczywiście bezpośrednim obiektem ataku bin Ladena mógł być Nowy Jork bądź Madryt, ale w istocie chodziło mu o to, żeby umiarkowanych, pragmatycznych wyznawców islamu zmienić w »prawdziwych« wiernych, w muzułmanów takich jak on sam. Islam, zdaniem bin Ladena, został osłabiony przez »wartości amerykańskie« i żeby go obronić, nie wystarczy uderzyć w Zachód, i to mocno uderzyć. Nie, Zachód trzeba w końcu nawrócić. Pokój zapanuje tylko wtedy, gdy świat się nawróci na islam, ale islam w najbardziej fundamentalistycznej, zaciekłej i sztywnej postaci. To wam wyjdzie na dobre. W gruncie rzeczy bin Laden was kocha". Trwa 63. festiwal filmowy w Wenecji. Wśród wyświetlanych tam filmów są m.in. "The Black Dahlia" Briana De Palmy, "The Queen" Stephena Frearsa, opowiadający o reakcjach Elżbiety II i rządu brytyjskiego na śmierć księżnej Diany, "World Trade Center" Olivera Stone’a oraz adaptacja "Czarodziejskiego fletu" Mozarta w reżyserii Kennetha Branagha. Przewodniczącą jury jest Catherine Deneuve, zaś Złotego Lwa za całokształt twórczości otrzyma David Lynch. Norweska policja odnalazła "Krzyk" Edvarda Muncha oraz jego inny obraz - "Madonnę", oba skradzione z Munch Museum w Oslo w 2004 r. Do Polski powróciło 11 średniowiecznych dokumentów, wywiezionych pod koniec II wojny z wrocławskiego Archiwum Państwowego przez Niemców, a następnie wyjętych z rozbitego pociągu ewakuacyjnego przez amerykańskiego żołnierza i zabranych przez niego do USA jako pamiątka wojenna. Najstarszy z manuskryptów został wystawiony w roku 1208 przez kancelarię księcia Henryka I Brodatego, w zbiorze są także dokumenty sygnowane przez Władysława Łokietka oraz bulle Grzegorza IX i Aleksandra IV. Rok 2007, w którym przypada 150-rocznica urodzin autora "Lorda Jima", został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Josepha Conrada. "Jedną z głównych przyczyn pisania jest próba odzyskania przeszłości. Jerzy Pilch mówił ostatnio, że pisze się z żalu. I to prawda. To nawet nie jest chęć ocalenia czegoś od zapomnienia - to po prostu próba uratowania siebie. Ocalenia siebie przed śmiercią, przed nicością. Ratowanie swojej osobowości, dawanie sobie nadziei. Odtworzenie przeszłości nie jest jednak możliwe. Tę przeszłość trzeba stworzyć na nowo w języku - a to czasem ma niewiele wspólnego z rzeczywistością, nawet z tym naszym subiektywnym jej odczuciem. Powstaje coś nowego, jakiś utwór. Pamięć w literaturze to już coś zupełnie innego i, powiedziałbym, podejrzanego. Napisać o czymś znaczy często: zabić to, unieruchomić. To, co zapisane, nigdy nie będzie prawdziwym życiem - mówi poeta Tomasz Różycki w rozmowie z Justyną Sobolewską. - Im bardziej przeżywam coś na żywo, im intensywniej przeżywam np. jakąś podróż, tym trudniej to potem opisać. Zawsze wkrada się melancholia, nawet jeśli było to niezwykle radosne przeżycie. To świadomość niepowtarzalności. A z drugiej strony wierzę, że naprawdę nic nie ginie, wierzę w apokatastasis, że wszystko, co utraciliśmy, powróci. Wierzę w ukojenie żalu. Wszystko, co złe, powinno pójść w zapomnienie. Wiara jest z natury dziecięca. Nie wiem, jak to będzie, ale wierzę, że będzie dobrze". W posiadłości Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach wmurowano akt erekcyjny pod budowę siedziby Europejskiego Centrum Muzyki, mającego kształcić młodych uzdolnionych muzyków. Budowa sali koncertowej i hotelu dla studentów powinna potrwać dwa lata i kosztować ok. 48 mln zł. Zakończył się XIV Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej "Pieśń naszych korzeni" w Jarosławiu. Uczestnicy koncertów mogli słuchać m.in. pieśni tradycji bizantyjskiej i greckokatolickiej, XIII i XIV-wiecznych włoskich laud i "Mszy mozarabskiej" wykonanej pod kierownictwem Marcela Péresa. Honorującą polskich pisarzy science-fiction Nagrodę im. Janusza A. Zajdla otrzymał w tym roku Jarosław Grzędowicz, nagrodzony w dwóch kategoriach - za powieść "Pan Lodowego Ogrodu" oraz opowiadanie "Wilcza zamieć". 1 września w Warszawie rozpoczyna się pierwszy festiwal Muzyczna Praga, trwający ponad dwa miesiące cykl koncertów i spektakli teatralnych. Wśród gości znajdą się m.in. Filharmonicy Wiedeńscy, orkiestra z mediolańskiej La Scali, Krzysztof Penderecki i kantor Joseph Malovany. W dniach 8-10 września w Kołobrzegu odbędzie się VII Ogólnopolski Przegląd Twórczości Zbigniewa Herberta. W programie "Herbertiady" m.in. spektakl Tadeusza Malaka "Sekret zaklinania słów" oraz monodramy "Listy naszych czytelników" i "Kalendarze Pana Cogito". Prezes TVP Bronisław Wildstein ogłosił jesienną ramówkę stacji. Wśród propozycji Programu 1 znajdują się liczne programy publicystyczno-polityczne (m.in. "A dobro Polski?" Doroty Gawryluk, "Polacy" oraz "Debaty Polaków" Doroty Wysockiej-Schnepf i Krzysztofa Ziemca) i nowości kulturalne: "Ring" Rafała Ziemkiewicza, "Łoskot" Tymona Tymańskiego, Macieja Chmiela i Jacka Dehnela, poświęcony kulturze popularnej "ZAP" Kamila Śmiałkowskiego oraz program o literaturze Grzegorza Brauna i Magdaleny Miecznickiej. Strategicznym inwestorem franciszkańskiej Telewizji Puls został Rupert Murdoch, właściciel gigantycznego koncernu medialnego News Corp. (m.in. amerykańska stacja telewizyjna Fox News).