Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
"Pod prąd", książka powstała, podobnie jak kilka poprzednich, we współpracy z Michałem Komarem, stanowi ciąg dalszy galerii portretów z tomu "Środowisko naturalne. Korzenie". Tym razem punktem wyjścia jest koniec II wojny i przełom epok. "II Rzeczpospolita pod okupacją wrogów i Polska Podziemna lat 1939-45 - przypomina autor - to była wspólna hierarchia wartości, wspólny ład polityczno-prawny, wspólna przysięga, wspólne zasady w wychowaniu, harcerstwie, wojsku, w domach i kościołach, wśród przyzwoitych ludzi. A w latach 1944-45 zaczynał się zupełnie nowy etap, w którym wszystkie te wartości uległy zachwianiu".
Bartoszewski wszedł w ten etap jako człowiek bardzo młody, dźwigający jednak spory bagaż doświadczeń: pobyt w Auschwitz, kilka lat intensywnej działalności w konspiracji, udział w akcji pomocy Żydom. Po krótkim epizodzie pracy w "Gazecie Ludowej", organie Polskiego Stronnictwa Ludowego, czekało go doświadczenie kolejne: sześć i pół roku w komunistycznych więzieniach. Dlatego na kartach książki, która nosi podtytuł "Moje środowisko niepokorne 1945-55", sąsiadują ze sobą ważne postacie akowskiego podziemia i przypadkowi współwięźniowie, arystokraci i duchowni spotkani w celi na Mokotowie. "W więzieniach poznawałem bliżej ludzi, których bym zapewne nie poznał jako dwudziestokilkuletni mężczyzna, bo człowiek w tym wieku na ogół nie ma znajomości wśród pułkowników, wojewodów, wybitnych prawników czy przeorów".
Galerię blisko trzydziestu portretów otwierają i zamykają dwie kobiety. Biografia pierwszej mogłaby posłużyć za scenariusz filmu: to Jaga Boryta (Jadwiga Nowakowska, 1908-1995), aktorka, siostra sławnego amanta Zbyszka Sawana, podczas wojny działająca w akowskim wywiadzie, i to na odcinku wschodnim, po wojnie zakonnica-niepokalanka, potem znów w teatrze... Bartoszewski poznał ją w 1946 roku, gdy pracowała w... wydziale grobownictwa Polskiego Czerwonego Krzyża; razem uczestniczyli w ekshumacji ofiar zbiorowych egzekucji w Palmirach, gdzie spoczywali m.in. marszałek Sejmu Maciej Rataj i słynny sportowiec Janusz Kusociński. Drugą jest Matylda z hr. Osiecimskich-Hutten-Czapskich Ciechanowiecka (1900-1991), matka Andrzeja Ciechanowieckiego - historyka sztuki, kolekcjonera i filantropa, odznaczonego orderem Orła Białego, przyjaciela Bartoszewskiego od wojny, a w latach stalinowskich podobnie jak on więźnia politycznego.
Pojawiają się tu: Kazimierz Kumaniecki (1905-1977), filolog klasyczny, podczas wojny w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK; Stefan Korboński (1901-1989), działacz ludowy, organizator i szef Kierownictwa Walki Cywilnej, potem emigrant, autor cennych wspomnień; Tadeusz Żenczykowski (1907-1997), prawnik i polityk, szef Wydziału Propagandy KG AK w Powstaniu Warszawskim, również emigrant; Stanisław Płoski (1899-1966), historyk i działacz socjalistyczny, szef Wojskowego Biura Historycznego KG AK. Przełożeni i koledzy z "Gazety Ludowej": Zygmunt Augustyński, Kazimierz Bagiński, Witold Giełżyński, Jan Zarański, Andrzej Leśniewski. Więźniowie lat stalinowskich: nauczyciel Józef Stemler i jego brat Franciszek, prawnik; historyk literatury Teofil Syga; adwokat Witold Lis-Olszewski; szef akowskiego kontrwywiadu Bernard Zakrzewski; urzędnik przedwojennego MSW Feliks Świątek; przeor Jasnej Góry o. Karol Kajetan Raczyński. Straceni w roku 1947: Waldemar Baczak, Ksawery Grocholski, Władysław Dybowski i jego syn Konrad. A także adwokat Jerzy Mering, Żyd i komunista, który wyciągał Bartoszewskiego z więzienia, po latach zaś, gdy w Izraelu odsiadywał karę za zabójstwo kochanka żony, Bartoszewski mógł się zrewanżować... (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, ss. 244. Seria "Literatura faktu". Dużo fotografii, biogramy, indeks osób i płyta z rozmową współautorów książki.)
