Dwa cytaty

Tematem tygodnia była niedawno w "Tygodniku" idea "muzeum pamięci o komunizmie". Ale czy na pewno? Gdyby kierować się okładką, chodziło o muzeum PRL, gdyby zsumować wszystkie głosy z numeru, znalazłoby się tam nawet koncepcję przedstawienia komunizmu dzisiaj - w dalekich krajach Azji. Zanim więc pójdzie się za głosem opinii - że trzeba koniecznie, że to i tak spóźnienie i zaniedbanie - rozstrzygnięta być musi ta podstawowa kwestia: czy to obraz PRL, czy aż komunizmu. Jako rzeczywistość, doświadczenie, ale i ta groza, której domaga się wypowiadający się w "Tygodniku" polityk. Tworząc na użytek niedotkniętych doświadczeniem, nie można w pierwszym wypadku nie opowiadać także i o przeciwwadze, jaką w pierwszym rzędzie był Kościół. Symbolicznie - np. o kardynale Wojtyle, który dopiero za południową miedzą na pogrzebie czeskiego biskupa w Pradze stanął wobec żądania przedstawienia cenzurze reżimowej swego żałobnego kazania - zjawisko nie do wyobrażenia na jakimkolwiek etapie PRL. Drugi wybór oznaczałby sięganie do samego dna ciemności: do zjawiska terroru nie tylko życiowego, ale zniewolonej myśli i świadomości, do mózgów po skutecznym ich wypraniu.

11.08.2008

Czyta się kilka minut

Kiedy myślę o tym, nasuwają mi się natychmiast dwa fragmenty z literatury, oba dotyczące rzeczywistości sowieckiej, oba z jej najgłębiej czarnego okresu: wojny i lat przed śmiercią Stalina. Pierwszy muszę streścić, zostawiając tylko puentę. Jest to fragment książki o zesłanej w tajgę syberyjską na samym początku wojny rodzinie późniejszego ks. profesora Michała Hellera, napisanej przez jego starszą siostrę, Marię Mierzyńską. W przerwie wyrębu drwale zagadują jej ojca, jak oni pracującego z siekierą: - Opowiedz nam, jak to było u was w Polsce przed wojną. - Co mianowicie? - pyta zesłaniec. - No, jakbyście chcieli kupić kilogram cukru, to co? - Poszedłbym i kupił - odpowiada, nie rozumiejąc pułapki. - A dwa kilogramy, pięć? - Też bym kupił. - A pięćdziesiąt? - mrugają do siebie. - Kupiłbym nawet wagon, bez problemu, tyle że sami by mi go przysłali do domu - brzmi odpowiedź. I wtedy ludzie radzieccy zrywają się z tryumfem: - Teraz wiemy, że łżesz! - I odchodzą szydząc, usatysfakcjonowani swoją nędzą i swoją "prawdą", obok której nie ma już miejsca ani na wiedzę, ani na jakąkolwiek refleksję.

Drugi cytat jest z sowieckiej literatury dysydenckiej, zapamiętany dosłownie, choć dziś już nie odtworzę, o kogo chodziło. To "dialog" ze śledczym. Przesłuchiwany cytuje w pewnym momencie zasadę: "Cogitationis poenam nemo patitur". - Co to znaczy? - pyta śledczy. - A to znaczy, że myśli nie są karalne. Starożytni Rzymianie stwierdzili to dwa tysiące lat temu. - Musieli być z pewnością niespełna rozumu - odpowiada śledczy ze szczerym osłupieniem.

To drugi, ułamkowy, acz wstrząsający obraz antyczłowieczeństwa. Tak to było. Tylko jakimi obrazami, jakim językiem dałoby się to przedstawić w muzeum?

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarka, publicystka, felietonistka, była posłanka. Od 1948 r. związana z „Tygodnikiem Powszechnym”, gdzie do 2008 r. pełniła funkcję zastępczyni redaktora naczelnego, a do 2012 r. publikowała felietony. Odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 32/2008