Cena podróży

Wśród glos do twórczości wybitnego reportera wydanych po jego śmierci "Biografia pisarza" wygląda niewątpliwie najsolidniej. Beata Nowacka i Zygmunt Ziętek stworzyli precyzyjny dokument mentalnych, duchowych i literackich przeistoczeń, jakie przechodził Kapuściński. Poznajemy więc młodego zetempowca, zafascynowanego dokonującą się w kraju rewolucją, autora wierszy produkcyjnych, pisanych w myśl jedynie słusznych kanonów socrealistycznych; 23-letniego autora reportażu "To też jest prawda o Nowej Hucie", demaskującego wstydliwe tło nowej rzeczywistości; młodego korespondenta rzuconego do Afryki, zafascynowanego ruchami niepodległościowymi i młodymi krajami; dojrzałego reportera, gorzko konstatującego upadek szczytnych ideałów rewolucyjnych w republikach bananowych; pilnego obserwatora najważniejszych wydarzeń drugiej połowy XX w.; w końcu jednego z najważniejszych humanistów powojennego świata.

To wszystko nie są szczegóły nowe czy nieznane i nie na ujawnianiu tajemnic książka Nowackiej i Ziętka jest zbudowana. Autorzy, z zawodu literaturoznawcy, a nie tropiciele cudzych tajemnic, postawili sobie za cel pokazanie, jak rodził się wybitny intelektualista i pisarz. Jeśli jednak miała to być biografia w pełnym tego słowa znaczeniu, to jest w książce szczególny brak, zauważalny zresztą we wszystkich tekstach podsumowujących twórczość i życie Kapuścińskiego. Zastosowane w tytule doprecyzowanie, wskazówka, że autorzy chcą się skupić na dojrzewaniu reportera do wielkości, nie wygląda przekonująco, książka zawiera bowiem bardzo dużo elementów czysto biograficznych i nie opiera się wyłącznie na interpretacji tekstów.

Dlatego z pełnym przekonaniem twierdzę, że równie ciekawe jak to, co w biografii się znalazło, jest to, czego w niej zabrakło. W przypadku człowieka, który większość swego życia spędził w podróży, musi się bowiem pojawić pytanie o cenę wyboru, pytanie, które zadaje sobie każdy korespondent. Zakładam, że cena miłości do świata i wiecznego reisefieber może być wysoka. Rzecz nawet nie w chorobach i wycieńczeniu fizycznym - o tych szczegółach również wiemy sporo. Ważniejsze wydaje się pytanie, jak rodzina Kapuścińskich potrafiła sobie poradzić z trudem nieustającej rozłąki. Chciałbym wiedzieć, czy można pogodzić życie rodzinne i życie w podróży, czy też długotrwały, poważny wyjazd, obliczony na miesiące czy lata, a nie szybki wypad reporterski, wyklucza tego rodzaju kompromis i musi oznaczać osłabienie więzi. A jeśli tak, jeśli nie ma dobrej podróży bez dramatu, to jak się odnaleźć po powrocie? Jak otworzyć drzwi mieszkania, w którym tyle miesięcy bez naszego udziału dorastało dziecko? To równie istotne jak informacja, że książki Kapuścińskiego ukazują się w Korei Południowej. Chciałbym znać cenę brutto, a nie netto. Niestety, "Biografia pisarza" opowiada wyłącznie o tej pierwszej, drugą spychając w sferę tabu i milczenia.

Oczywiście takie żądania wywołać muszą oskarżenia o plotkarstwo i łamanie prywatności, do której rodzina Ryszarda Kapuścińskiego przecież ma prawo. Jednak bez odpowiedzi sylwetka pisarza wydaje się niepełna. Wyjeżdżał przecież na długo, w domu zostawały żona i córka. Wyjeżdżał, nie wiedząc, czy wróci, jak żołnierz wysyłany na misję. Wracał, bywało, chudszy o kilkanaście kilogramów, schorowany i zmęczony, po powrocie zasiadał do pisania kolejnej książki. Później wyjeżdżał znowu. I tak przez dziesięciolecia. Trudno mi uwierzyć, że tego rodzaju tryb życia mógł przebiegać bezboleśnie.

Pominięty w biografii Kapuścińskiego wątek wydaje się tym istotniejszy, że postać autora "Hebanu" rozpala głowy kolejnych pokoleń młodych ludzi, którzy szturmują redakcje z przekonaniem, że zawód reportera oznacza wspaniałe przygody, spotkania z ciekawymi ludźmi, czasem smakowite niebezpieczeństwo. Tym marzeniom rzadko kiedy towarzyszy świadomość ceny, jaką mogą zapłacić za przygody reporterzy i ich rodziny.

Beata Nowacka, Zygmunt Ziętek, "Ryszard Kapuściński.

Biografia pisarza", Wydawnictwo Znak, Kraków 2008