Boski odpoczynek racz nam dać Panie

Nadchodzi jeszcze jeden długi weekend. Choć współczesny człowiek bardziej niż homo sapiens – człowiekiem mądrym, myślącym, stał się homo faber – człowiekiem pracującym (znamienne, że motywacja zdobycia umiejętności przydatnych na rynku pracy dominuje dziś nad pragnieniem poszerzenia horyzontów, poznania świata i kontemplacji prawdy), większość z nas jednak czeka na urlop, święto, chwilę czasu wolnego.

Czy homo faber potrafi jednak odpoczywać? Wytęskniony urlop nie przynosi mu wytchnienia, raczej – frustrację, wewnętrzne i międzyludzkie konflikty, pozostawiając niedosyt.

Słowo „odpoczynek” nie za bardzo też kojarzy się nam z życiem duchowym. Jeśli już nadajemy mu jakieś znaczenie religijne, to w kontekście zwyczajowej modlitwy za zmarłych: „wieczne odpoczywanie racz im dać Panie”. Tym niemniej mało kto, chyba, modli się tą modlitwą w pierwszej osobie: „wieczne odpoczywanie racz mi dać Panie” – zwłaszcza jeśli wiedziałby, że Bóg może zrozumieć te słowa „w czasie teraźniejszym” – „wieczne odpoczywanie racz mi teraz dać Panie”. Nie za bardzo wiemy, jak słowa apostoła Pawła: „wszystko na chwałę Bożą czyńcie” (1 Kor 10, 31), zastosować do odpoczynku.

Szabat

Chrześcijański problem z odpoczynkiem uderzył mnie, gdy przebywałem w grupie religijnych żydów, w momencie nadejścia szabatu. Mogąc uczestniczyć w ich świętowaniu, patrzyłem z coraz większą zazdrością: o, jak bardzo my nie umiemy tak celebrować świąt.

Wkrótce nadeszła Wielkanoc. Nagle jasno zobaczyłem, jak to u mnie wygląda. Intensywnie przeżywany Wielki Tydzień, z Triduum Paschalnym, wielkopiątkowym postem, ale wszystko to przecież otoczone jest normalnym czasem pracy zawodowej i dodatkową robotą konieczną do przygotowania świąt. I – właśnie – święta: spotkania rodzinno-towarzyskie, obżarstwo, ale i pojawiające się już na horyzoncie sprawy zawodowe, które niecierpliwie czekają, by rzucić się do gardła po powrocie do pracy i… gwałtowny spadek „religijnej temperatury”.

Świąteczny odpoczynek pozostawiał niedosyt. Nie był ani dostatecznie święty, ani nie pozwalał odpocząć. Teraz myślę, że właśnie to rozerwanie celebrowania świętości i odpoczywania jest korzeniem problemu.

W Nowym Testamencie najbardziej rozbudowaną teologię odpoczynku znajdziemy w Liście do Hebrajczyków. Niemal cały czwarty rozdział tego anonimowego pisma poświęcony jest przedstawieniu ostatecznego celu człowieka jako uczestnictwa w stanie, w którym znajduje się Bóg – w Boskim odpoczynku. Nie można jednak przeoczyć, że ów ostateczny cel nie jest dla autora Listu czymś należącym do odległej, pośmiertnej przyszłości. Brama do boskiego odpoczynku otwiera się właśnie teraz: „Bóg na nowo wyznacza pewien dzień – „dzisiaj” – mówiąc przez Dawida, po upływie dłuższego czasu, jak to przedtem zostało powiedziane: „Dziś, jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych!” (Hbr 4, 7). Autor Listu wzywa zatem czytelników: „spieszmy się więc wejść do owego odpoczynku” (Hbr 4, 11).

Którędy jednak biegnie droga do tego błogosławionego miejsca? Zdaniem autora jest to droga wiary: „Wchodzimy istotnie do odpoczynku my, którzy uwierzyliśmy” (Hbr 4, 3). Wiara, o którą tu chodzi, nie jest po prostu przyjęciem „bez dowodu” pewnych twierdzeń lub opowieści, lecz żywą relacją z osobą Jezusa, którego autor przywołuje jako „arcykapłana wielkiego, który przeszedł przez niebiosa” (Hbr 4, 14), ale nie takiego „który by nie mógł współczuć naszym słabościom, lecz doświadczonego we wszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu” (Hbr 4, 15).

Jest to zgodne z tekstem Ewangelii Mateusza, w którym Jezus mówi: „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy zapracowani i obciążeni jesteście, a Ja dam wam odpocząć. Weźcie moje jarzmo na siebie i uczcie się ode Mnie, bo jestem łagodny i pokornego serca, a znajdziecie odpoczynek dla dusz waszych. Albowiem jarzmo moje jest łatwe, a moje brzemię lekkie” (Mt 11, 28-30)”.

Spoczynek jest w tobie

Bardzo podobne zdanie Jezusa („Jezus powiedział: »Przyjdźcie do mnie, bo moje jarzmo jest lekkie, a moje panowanie łagodne, a znajdziecie [dla siebie] odpoczynek«”) znajduje się w Ewangelii Tomasza, starożytnym tekście pochodzącym najprawdopodobniej z drugiej połowy I w., przez wieki zaginionym, a odnalezionym w połowie wieku XX. Inspirując się tym tekstem, możemy zdobyć bardziej konkretne zrozumienie, czym jest duchowy odpoczynek i jakie ma znaczenie dla tego, kim jest – i kim się może stać – człowiek.

Odpoczynek (spoczynek) opisuje tu ostateczny cel człowieka: „Jezus powiedział: »Kto szuka, niech nie ustaje, aż znajdzie. A gdy znajdzie, zatrwoży się. A gdy zatrwoży się – ogarnie go zdumienie. A gdy zdumieje się, będzie panował nad wszystkim i odpocznie«” (EwT 2). Odpoczynek jest więc synonimem stanu, który dzisiaj nazywamy zmartwychwstaniem umarłych: „Uczniowie spytali Go: »Kiedy nastanie odpoczynek zmarłych i nadejdzie Królestwo?«. Jezus odparł: »To, czego szukacie, nadeszło, lecz wy go nie rozpoznajecie«” (EwT 51).

Zauważmy, że – podobnie jak w Liście do Hebrajczyków – nie chodzi tu o stan przyszły. Oczekiwanie na coś, co dopiero nadejdzie (a czego jeszcze nie ma), jest błędem uczniów, który wynika z nierozpoznania natury rzeczywistości. Odpoczynek zmarłych już nastał. Co jednak jeszcze ważniejsze, wedle Ewangelii Tomasza w każdym człowieku istnieje „miejsce”, „przestrzeń” odpoczynku, która jest znakiem jego pokrewieństwa z Bogiem, przynależności do Boskiej sfery światła, wymiaru przekraczającego ten świat. Istotna jest głęboka samoświadomość, rozpoznanie tego właśnie wymiaru swojej tożsamości: „Jeśli spytają was: »Skąd jesteście?«, powiedzcie: »Jesteśmy ze światła, z miejsca, gdzie światło powstało samo z siebie, utrwaliło się i ujawniło (…)«. Jeśli spytają was: »Kim jesteście?«, odpowiedzcie: »Jesteśmy jego dziećmi, wybranymi Ojca żyjącego«. Jeśli spytają was: »Macie w sobie jakiś znak Ojca żyjącego? «, odpowiedzcie: »Jego ruch i spoczynek«” (EwT 50).

Droga wiary, relacji z Jezusem, jest zatem drogą do środka, ku odkryciu swojego wewnętrznego światła. Zaś spoczynek, odpoczynek jest aspektem Boskiej natury. Jeśli nie odnajdziemy w sobie miejsca odpoczynku, odbijającego spoczynek Boski, grozi nam, że „staniemy się mięsem i zostaniemy zjedzeni” (EwT 60) – będziemy zredukowani tylko do wymiaru zwierzęcego, przemijającego. Pożre nas najbardziej żarłoczna bestia: czas. Z drugiej strony właśnie istniejąca w nas przestrzeń Boskiego światła i spoczynku pozwala na właściwe funkcjonowanie w rzeczywistości, obejmujące także odpoczynek w jego prozaicznym, przyziemnym aspekcie. Innymi słowy: istnieje bezpośredni związek pomiędzy odnalezieniem w sobie Boskiego odpoczynku a sposobem spędzenia wolnego popołudnia czy urlopu.

Kim jesteś?

Praca to manipulacja skończonymi bytami – cegłami, ideami, zachowaniem ludzi. Pracujemy, by zmieniać kształt świata, a także by się w nim jakoś urządzić. Manipulując rzeczami, wiążemy się jednak z nimi, tak iż i one zaczynają manipulować nami.

Zarówno w Ewangeliach kanonicznych, jak i w Ewangelii Tomasza znajduje się przypowieść Jezusa o zaproszeniu na ucztę i ludziach, którzy je odrzucili, gdyż musieli załatwić inne sprawy (rachunki, gospodarstwo itp.). Ewangelia Tomasza podsumowuje: „Sprzedawcy i kupcy nie wejdą do miejsca mego Ojca” (EwT 64). To nie tak, że nie możemy handlować. Problem pojawia się wówczas, gdy praca nas tak pochłania, iż na pytanie: „kim jesteś?”, odpowiadamy: „kupcem”, zamiast: „dzieckiem Ojca żyjącego”. Dlatego Ewangelia Tomasza przekazuje słowa Jezusa: „Jeśli nie pościcie od świata, nie wejdziecie do Królestwa. Jeśli nie uczynicie szabatu szabatem, nie zobaczycie Ojca” (EwT 27). Zalecany „post” od świata oznacza wolność, brak uwikłania, świadomość przemijalności i zgodę na nią. W inny sposób wyraża tę postawę zdanie: „Bądźcie przechodniami” (EwT 47). Nie jest to jednak doświadczenie negatywne, smutne. Jego drugą, nieodłączną stroną jest świętowanie, „uczynienie szabatu szabatem”.

„Ważny jest jednak kierunek zmiany. Nie chodzi bowiem o to, byśmy postawili przed sobą jeszcze jedno zadanie – pracę nad poprawą jakości odpoczynku – i podjęli wysiłek jego realizacji. Początkiem drogi jest wiara, że – ostatecznie – nie do nas należy zbawianie świata, oraz świadomość, kim naprawdę jesteśmy, że przekraczamy cały stworzony i zmienny świat. Rozpoczyna się pytaniem, które można zadać wobec każdej naszej aktywności, osiągnięcia i porażki: cóż to jest wobec wieczności (która zawsze w nas spoczywa)?

Świadomość przynależności do Boskiego Światła wyzwala nas i pozwala odpoczywać ciału w tym świecie. Przysłania je jednak często bieganina pragnień, myśli i obrazów. Najgorsze są te, w których wiążemy swoją wartość z pozycją zajmowaną w świecie („Jak możecie uwierzyć, skoro chwałę odbieracie od siebie nawzajem, a nie szukacie chwały od samego Boga” – mówi Jezus faryzeuszom w Ewangelii Jana). Jak zatem tę spoczywającą, Boską świadomość w sobie odsłonić? Nie ma na to prostej, niezawodnej recepty. Duchowa tradycja podsuwa kilka wskazówek. Jedna z nich mówi: jeśli jeszcze w sobie tego światła nie widzisz, zawierz świadectwu tych, którzy świadomie spoczęli w swym wewnętrznym blasku, świadectwu zapisanemu w dziełach z przeszłości lub dostępnemu w bezpośrednim spotkaniu.

Po prostu

Inna wskazówka podpowiada: chcąc odpocząć, odpoczywaj, chcesz nauczyć się świętowania – świętuj. Nie rób niczego innego. Tu ujawnia się mądrość Izraela, która odkryła i przechowuje zapomnianą nieco przez chrześcijaństwo wartość szabatowego zaprzestania określonych czynności, choćby nie wiem jak wydawały się potrzebne, choćby nie wiadomo co się działo. Że będzie niezrobione? Że okazja przeminie i się już nie powtórzy? Cóż to jest wobec wieczności JHWH? (Jak pokazują ewangeliczne spory Jezusa z faryzeuszami, jedyną racją przerwania spoczynku szabatu jest bezpośrednia konieczność zaradzenia czyjemuś cierpieniu).

Świętuj zatem, nawet jeśli ci nie wychodzi, nawet jeśli mieszkanie nieposprzątane, myśli nieuspokojone wciąż biegają do pracy; świętuj tak, jak potrafisz (świętowanie to nie zawody). Świętuj dla samego świętowania, nie po coś. Jezus wielokrotnie mówił: „Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa niebieskiego” (por. Mt 18, 3). Dzieckiem jest ten, kto się bawi, tzn. robi coś bez innego celu, dla samej właśnie zabawy. Romano Guardini, jeden z największych teologów XX w., przyrównał do zabawy samą celebrację liturgii – jako czynność podejmowaną wspólnie, która jest celem samej siebie, nie służy niczemu innemu. Podobnie, jeśli wspólnie celebrujemy w ten sposób czas odpoczynku, spędzając go razem dla samego bycia ze sobą – czynimy z niego święto, liturgię, otwieramy w nim Boski wymiar.

W odkrywaniu swojej przestrzeni spoczynku i świętowania pożyteczna może być kontemplacyjna modlitwa. Może ona przybrać różne formy, najistotniejsze jest w niej bycie dla samego bycia. Niektórym łatwiej po prostu być, siedząc i powtarzając w rytm oddechu wybraną frazę. Dla innych najlepszą formą może być bieg, spacer, pływanie, pielenie ogródka, zmywanie naczyń, słuchanie muzyki. Najlepiej, gdy żadna z form nas nie wiąże.

Zatem bądź. Bez podążania za wyrywającym się z nas – pod postacią myśli, obrazów, emocji – pracoholikiem. Ale i bez walki z nim. Skoro Bóg w nas spoczywa i skoro właśnie ten spoczynek nas – tymi, kim naprawdę jesteśmy – tworzy, to nie musimy niczego osiągać, do niczego dążyć, nie pozostało już nic do zdobycia. Przyjmuj i puszczaj – siebie i świat, jaki jest w tej chwili: pozwalaj i jemu po prostu być. Spocznij w chwili. W tej jednej, jedynej, wciąż nadchodzącej i przemijającej, Boskiej chwili. Ona jest bramą wszechogarniającego i ukrytego w nas, jak ziarnko gorczycy, odpoczynku Boga. ©℗