Kiedy konklawe w 1978 r. wybrało papieżem Karola Wojtyłę, posoborowa zapaść znajdowała się w najcięższym stadium. Często nie rozumiano wielkości Pawła VI, który heroicznie z tą zapaścią walczył. Jednak katolicka kultura europejska, ta najbardziej obecna w mediach, pogodnie dryfowała. Dyskutowało się o odrodzeniu chrześcijaństwa, o rzeczywistości ziemskiej pozytywnie zsekularyzowanej, o świecie, który stał się "dojrzały", a w który Kościół miałby się tylko zanurzyć, stając się zaczynem i solą ziemi. Niewidzialność była cnotą tamtego czasu. Ta kultura katolicka nie zdawała sobie sprawy, że sama się skazuje, powtarzając cudzą lekcję i cudze hasła: mobilizacja, utopia, rewolucja. Katolicki intelekt zapomniał o sobie, o własnej wizji świata, o zdolności do rywalizacji i do krytycznej postawy wobec dominujących świeckich kultur.

***