Nawiązać do tradycji jagiellońskiej

Możemy z tego powodu chlubić się do dnia dzisiejszego. Kres tej zasadzie położyły rozbiory i kolejne przegrane powstania narodowe. Do tradycji jagiellońskiej nawiązywała także Druga Rzeczpospolita, szanując prawa mniejszości. Podobnie jest w Trzeciej Rzeczpospolitej.

Jest wiele dat przełomowych w historii Polski. Jedną z nich, choć mało obecnie doceniana, jest rok 1340. W tym roku bowiem polski król Kazimierz Wielki rozpoczął proces przyłączania do swojego państwa na drodze - co należy wyraźnie podkreślić - pokojowej ziem na wschód od rzeki Bug, począwszy od Rusi Halickiej i Podola. W przeciwieństwie do księstw, którymi dotychczas władali Piastowie, były to terytoria zamieszkałe przez różne narodowości i wyznania. Kolejnym etapem tego procesu była unia polsko-litewska, która spowodowała, że jednorodna do tej pory monarchia stała się konglomeratem przeróżnych społeczności. Na tych terenach mieszkali nie tylko Polacy i Litwini, ale też Rusini, Żydzi i Niemcy, a także Ormianie, Tatarzy, Łotysze, Estończycy, Karaimi, Wołosi (Rumuni) oraz przedstawicieli kilku innych mniejszych narodowości. Zróżnicowanie było więc ogromne.

Żelazną zasadą państwa Jagiellonów, a później także królów elekcyjnych, była tolerancja wobec wszystkich wyznań i narodowości. Były wprawdzie odstępstwa od tej reguły, ale Pierwsza  Rzeczpospolita na tle wojen religijnych w Europie Zachodniej (np. Noc św. Bartłomieja we Francji czy Wojna Trzydziestoletnia w Niemczech) - a także na tle prześladowania Żydów w wielu krajach czy chrześcijan w imperium osmańskim - była oazą wolności i tolerancji. Możemy z tego powodu chlubić się do dnia dzisiejszego. Kres tej zasadzie położyły rozbiory i kolejne przegrane powstania narodowe. Do tradycji jagiellońskiej nawiązywała także Druga Rzeczpospolita, szanując prawa mniejszości. Podobnie jest w Trzeciej Rzeczpospolitej.

Obserwuję to jako reprezentant mniejszości narodowościowej w komisji wspólnej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Nie oznacza to oczywiście, że wszystko jest idealnie. Czasami zdarzają się incydenty wobec np. Cyganów czy osób czarnoskórych, ale są to tylko incydenty i większych problemów nie ma. Z tego też powodu oskarżanie naszego społeczeństwa np. o antysemityzm lub rasizm oraz nietolerancję wobec innych (niż rzymskokatolickie) wyznań i innych (niż polska) narodowości jest bezpodstawne. Co więcej, Polacy są, co może się komuś wydać paradoksem, bardziej tolerancyjni niż obywatele niektórych innych krajów Unii Europejskiej, i to tych wysoko rozwiniętych.

Obserwuję to także z pozycji opiekuna emigracji ormiańskiej. Stara emigracja, mieszkająca tutaj od siedmiuset lat, jest całkowicie zasymilowana i wtopiona w społeczeństwo polskie. Należy ona w całości do Kościoła katolickiego, choć zachowuje swój własny obrządek, nazywany ormiańskokatolickim. Nigdy na przestrzeni wieków nie istniały też żadne konflikty polsko-ormiańskie, nawet w czasach zaborów czy okupacji. Z kolei nowa emigracja. która przybywa od 1989 r. do Polski, nie tylko z Armenii, ale i Gruzji, Rosji i Ukrainy, ma wiele problemów, ale głównie ekonomicznych. Ma tez wiele kłopotów z polską biurokracją i z nieżyczliwością urzędników, ale nie są to kłopoty na tle narodowościowym czy wyznaniowym (nowi Ormianie na ogół nie są katolikami i należą do odrębnego Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, nie uznającego zwierzchnictwa papieża). Rzadko można też spotkać konflikty z polskimi sąsiadami, którzy nie przejawiają wobec Ormian żadnej wrogości. W ciągu kilkunastu ostatnich lat miałem do czynienia z trzema czy czterema takimi incydentami i to wyłącznie na tle zatargów osobistych. Dlatego też Ormianie chętnie osiedlają się w Polsce, którą uważają za kraj sobie życzliwy. Bardzo liczne są też mieszane małżeństwa polsko-ormiańskie, choć są różnice wyznaniowe. Prawie wszystkie dzieci ormiańskie chodzą do polskich szkół, o co ich rodzice bardzo dbają. W szkole też nie ma problemów, ale to bardzo dużo zależy od danego dyrektora szkoły czy wychowawcy. Nawiasem mówiąc, uważam szkołę za podstawową instytucje, która winna uczyć tolerancji, a obecność dziecka emigrantów czy przedstawicieli mniejszości narodowościowej może pokazać w praktyce, na czym ta tolerancja ma polegać. Podobnie jest z organizacjami społecznymi, zwłaszcza młodzieżowymi.

O wiele większe trudności mają inni przybysze z Kaukazu np. Czeczenami, którzy są muzułmanami. Na ogół wyznawcy tej religii, niezależnie skąd przybywają, gorzej się asymilują. Mają tez kłopoty z akceptacja ze strony swoich sąsiadów. Podobnie jest z osobami czarnoskórymi z Afryki. Objawy wrogości czy otwartej niechęci, co podkreślam jeszcze raz, są jednak wyjątkami.

Bardzo wiele zajmuję się problemem dawnych Kresów Wschodnich, głównie dlatego, że stamtąd pochodzą moi przodkowie, wśród których byli tak Polacy, jak i Ormianie i Ukraińcy. Co do narodowości ukraińskiej, to jeżeli są konflikty, to głównie z powodu trudnej historii, zwłaszcza tej najnowszej, oraz z powodu jej przemilczania. Nie ma bowiem w historii Polski bardziej zafałszowanej i przemilczanej sprawy jak ludobójstwo ludności polskiej, dokonane na Kresach Wschodnich przez faszystów z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Armii Powstańczej. Objęło ono dawne województwa: wołyńskie, lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie, a także częściowo lubelskie i poleskie. Pierwsze mordy miały miejsce już we wrześniu 1939 r., gdy na te tereny wkroczyły wojska radzieckie, oraz dwa lata później, gdy wkroczyły wojska niemieckie. Największa jednak ich ilość dokonała się po powstaniu zbrodniczej UPA, założonej w październiku 1942 r., do której masowo napłynęli zaprawieni w innych rzeziach kolaboranci z Ukraińskiej Policji Pomocniczej i 14 Dywizji SS "Galizien". Mordy trwały na Kresach do 1946 r., czyli do wyjazdu stamtąd większości Polaków, a na ziemi lubelskiej, rzeszowskiej i przemyskiej jeszcze rok dłużej, aż do chwili ostatecznego rozbicia ukraińskiego podziemia. Według szacunków z rąk banderowców, bo tak powszechnie nazywano członków UPA, zginęło w ciągu ośmiu lat ok. 150 tysięcy bezbronnych Polaków, ale faktyczna ich liczba jest z pewnością większa.

Jeżeli niniejsze opracowanie ma dotyczyć tolerancji, to trzeba wyraźnie zaznaczyć, że omawiane ludobójstwo działo się zgodnie z hasłami, które nacjonaliści ukraińscy od lat wpajali swoim rodakom: "Smert Lacham - sława Ukrajinu"; "Lachiw wyriżem, Żydiw wydusym, a Ukrajinu stworyty musym"; "Bude lacka krow po kolina - bude wilna Ukrajina", czyli "Śmierć Polakom - sława Ukrainie", "Polaków wyrżniemy, Żydów wydusimy - a Ukrainę stworzyć musimy" i "Będzie polska krew po kolana - będzie wolna Ukraina".

Zabójstwa połączone były z niesłychanym okrucieństwem, którego nie stosowali nawet niemieccy czy sowieccy okupanci. Oprócz Polaków z rąk nacjonalistów ukraińskich zginęła niezliczona ilość polskich obywateli innych narodowości, w tym Żydzi, Ormianie i Czesi, a także ci Ukraińcy, którzy nie popierali faszystów. Zagładzie uległa też polska cywilizacja. Zrównano z ziemią całe miejscowości, spalono dwory i szkoły, zburzono kościoły, a ocalałe resztki narodu wypędzono.

Ta sprawa wisi jak cień nad relacjami polsko-ukraiński. Aby te relacje na wzór np. polsko-niemieckich trzeba powiedzieć bolesna prawdę. Mam obecnie wiele kontaktów tak z Ukrainami mieszkającymi w Polsce jak Polakami, którzy żyją na Ukrainie. Jedni i drudzy są życzliwie nastawieni do swoich sąsiadów, a oni z kolei do nich. Jedni i drudzy zdają sobie sprawę, że "zamiatanie pod dywan" spraw historycznych niczego nie rozwiąże.

Reasumując, w Polsce nie ma nietolerancji czy wrogości z powodu wyznaniowych czy etnicznych. Konflikty są sporadyczne. Niemniej jednak trzeba wiele jeszcze uczynić, aby Polacy byli bardziej otwarci na mniejszości narodowościowe, a zwłaszcza na coraz liczniej napływających emigrantów. W niektórych wypadkach należy tez przełamać historyczne bariery i uprzedzenia.