Na skróty

Literacką Nagrodę Nobla otrzymał brytyjski dramaturg i scenarzysta Harold Pinter (ur. 1930), autor m.in. sztuk “Urodziny Stanleya" (1958), “Dozorca" (1960), “Powrót do domu" (1965) i “Zdrajca" (1978) oraz scenariuszy filmowych (m.in. “Posłańca" Josepha Loseya i “Kochanicy Francuza" Karela Reisza). W ostatnim czasie najobszerniejszą w Polsce prezentację twórczości Pintera przyniósł poświęcony mu “Kwartalnik Artystyczny" (2005, nr 1). “Jeszcze niedawno snucie domysłów na temat tego, kto z kim sypia, uchodziło za kompromitujące i należało do towarzyskiego magla. Dzisiaj brak elementarnej wiedzy na ten temat jest poniekąd brakiem kulturalnym i uniemożliwia poważne uczestnictwo w dyskusjach o sztuce, a nawet wyrzuca poza nawias naukowego dyskursu. Wygodne i bezpieczne dla kulturalnego człowieka rozgraniczenie tego, co publiczne, od tego, co prywatne, traci rację bytu. Po pierwsze dlatego, że nie zmusza się już człowieka do udawania kogoś, kim nie jest, i do bycia wiernym samemu sobie jedynie w zaciszu domowym. Po drugie dlatego, że płeć i pożądanie stały się w najnowszych i najbardziej ekspansywnych teoriach naukowych podstawowymi narzędziami opisu świata i interpretacji dzieł sztuki. Po trzecie wreszcie, ruchy społeczne w swoich rozmaitych emancypacyjnych odmianach zaczęły domagać się regulacji prawnych i zainteresowania opinii publicznej dla skrywanych dotąd aspektów życia intymnego - piszą w “Dialogu" (2005, nr 10) Krystyna Duniec i Joanna Krakowska. - Zwrócenie uwagi na wpisaną w dzieło konstrukcję płciową okazuje się czasem najpewniejszą drogą do odsłonięcia jego głębokich znaczeń. Taka perspektywa badawcza pozwoli interpretatorom na analizę homoerotycznego charakteru prozy Gombrowicza, Iwaszkiewicza, Andrzejewskiego czy Macha. Zrewiduje - niekiedy ryzykownie - kanon strategii odbiorczych w odniesieniu do polskiej literatury romantycznej, umożliwiając analizę wielkiego dramatu romantycznego jako dramatu płci. Wzbudzi też silne kontrowersje, próbując na przykład wskazywać na »homofobiczne stereotypy, z których hojnie korzysta Krzysztof Zanussi«, albo sugerując homoseksualny podtekst relacji między bohaterami w »Bez znieczulenia« Wajdy czy erotyczną celebrację męskiego ciała w »Człowieku z marmuru«". Autorki proponują wychodzące od seksualności i płciowości odczytanie kilku niedawnych realizacji teatralnych, uważając, że spektakle Krystiana Lupy, Krzysztofa Warlikowskiego i Piotra Tomaszuka są wręcz “do takiej analizy stworzone". O “Krumie" Warlikowskiego dyskutują też - w redakcyjnym podsumowaniu minionego sezonu - Łukasz Drewniak, Tadeusz Nyczek, Tomasz Plata i Jacek Sieradzki. W miesięczniku znajdziemy również blok tekstów poświęconych kulturze masowej i jej infantylności. Justyna Kowalska-Leder konstatuje: “Można powiedzieć, że dzieciństwo jest swego rodzaju wyzwaniem dla człowieka, wymaga maksymalnie aktywnego stosunku do świata, oczekuje gotowości podjęcia ryzyka w kontakcie z nieoswojoną jeszcze i groźną rzeczywistością. Natomiast konstytutywną cechą kultury masowej jest ułatwienie, na które w swoich klasycznych już rozważaniach zwracał uwagę Jose Ortega y Gasset. Zwracał on uwagę przede wszystkim na bierność mas, na ich niechęć do samodoskonalenia, roszczeniowy stosunek do świata i egocentryzm. (...) Kultura masowa jest bardziej dostosowana do tego, by pielęgnować w nas rozwydrzonego bachora niż by dawać podstawy do rozwoju wrażliwości chłopca z opowiadań Schulza". Tegoroczną Nagrodę Bookera otrzymał John Banville za powieść “The Sea", w której irlandzki pisarz - jak pisał Jerzy Jarniewicz - “w wycyzelowanym poetyckim języku drąży znany ze swoich wcześniejszych dokonań temat kryzysu tożsamości, roli pamięci, możliwości powrotu do minionego czasu". Pierwszą Nagrodę im. Adalberta Stiftera dla pisarzy i tłumaczy z Europy Środkowej otrzymali w niemieckim mieście Passau Andrzej Stasiuk i czeski tłumacz Radovan Charvát. Laureatką nagrody imienia Beaty Pawlak została Joanna Bator, autorka książki “Japoński wachlarz". Jarosław Mikołajewski, poeta, tłumacz, dziennikarz “Gazety Wyborczej", został odznaczony medalem Stella Della Solidarieta Italiana (Gwiazda Solidarności Włoskiej), przyznawanym przez prezydenta Republiki Włoskiej osobom “przyczyniającym się do odbudowy wizerunku Włoch po II wojnie światowej". W czasie X Festiwalu Kompozytorów Polskich w Bielsku-Białej słynny zespół Kronos Quartet wykonał nowe dzieło Henryka Mikołaja Góreckiego - III Kwartet Smyczkowy. W warszawskiej Królikarni otwarto wystawę zdjęć André Kertésza z cyklu “Intymna przyjemność czytania", tworzonego przez słynnego fotografika w latach 1912-81. W ramach Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego “Dialog-Wrocław" prezentowane były spektakle m.in. Alvisa Hermanisa z Łotwy, Arpada Schillinga z Węgier oraz Krystiana Lupy. 30 października, w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Lubiążu, będzie natomiast można zobaczyć dzieło Christopha Marthalera “Ostrzeżenie przed przyszłością". Podczas festiwalu odbyła się też dyskusja “Teatr odbiciem niepokojów Europy" z udziałem Wiktora Jerofiejewa, Leszka Kołakowskiego, Ivana Nagela, Fintana O’Toola i Paula Thibaud. Przygotowany przez Instytut Książki, realizowany jednocześnie w Krakowie, Poznaniu i Warszawie Festiwal Pora Prozy przyniósł m.in. spotkania z Wiktorem Jerofiejewem i pisarzami francuskimi (Benoît Duteurtre, David Foenkinos, Catherine Blondeau), liczne dyskusje krytyków, przegląd filmów Tadeusza Konwickiego oraz rozmowę “Mój Konwicki: Inspiracje i interpretacje" z udziałem Andrzeja Wajdy, Piotra Trzaskalskiego i Janusza Morgensterna. Z okazji 60-lecia istnienia pisma, do najnowszej “Twórczości" (2005, nr 10) dołączono reprint pierwszego numeru miesięcznika. Jak znakomity start! W sierpniu 1945 można było w piśmie znaleźć teksty, które weszły następnie do historii polskiej literatury - wiersze m.in. Staffa, Miłosza i Przybosia, opowiadania Iwaszkiewicza i Andrzejewskiego, esej Kazimierza Wyki “Gospodarka wyłączona"... Nic dziwnego, że wyjechawszy na początku 1946 roku do USA, Czesław Miłosz pisał o “Twórczości" do Manfreda Kridla: “Mimo lapsusów, jest to dobre pismo, lepsze niż tego rodzaju przed wojną". W nowym numerze znajdziemy m.in. szkic Henryka Wańka przypominający postać Mariusza Tchorka, współzałożyciela Galerii Foksal, oraz obszerne studium Michała Jagiełły o Tatrach w polskiej literaturze i o stylu życia, jaki tworzyli w Zakopanem artyści, często będący też pierwszymi taternikami. W warszawskim Teatrze Roma odbyła się premiera “Tańca wampirów", musicalu Romana Polańskiego opartego o jego film “Nieustraszeni pogromcy wampirów". Zwycięzcą 14. Festiwalu Polskich Wideoklipów “Yach Film 2005" został Rafał Garcarek, nagrodzony za animowany teledysk do piosenki Lecha Janerki “Rower". British Council udostępnił w internecie swoje zbiory sztuki, dzieła artystów brytyjskich oraz z Wielką Brytanią związanych - m.in. prace Sickerta, Moorea, Hockneya, Caulfielda, Hirsta i wielu innych: http://collection.britishcouncil.org/html/home/home.aspx Muzeum Czartoryskich w Krakowie odzyska obraz Jan Mostaerta “Portret młodego mężczyzny", który - wywieziony w czasie II wojny światowej przez Niemców - po wojnie trafił do zbiorów amerykańskiego muzeum w Richmond. W dniach 20-22 października w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego odbędzie się konferencja naukowa “Karol Wojtyła. Poeta" z udziałem przede wszystkim młodych historyków i teoretyków literatury z wielu ośrodków akademickich. Na połowę listopada gdański Teatr Wybrzeże zapowiada premierę sztuki Pawła Demirskiego, poświęconej pierwszemu przywódcy “Solidarności": “Wałęsa. Historia wesoła, a ogromnie przez to smutna".