Na skróty

W Iraku zastrzelony został Waldemar Milewicz, wielokrotnie nagradzany dziennikarz, korespondent wojenny TVP. W zamachu terrorystycznym pod Bagdadem zginął też towarzyszący Milewiczowi montażysta TVP Mounir Bouamrane, z pochodzenia Algierczyk; ranny został operator Jerzy Ernst. “Archiwum z powieści Saramago »Wszystkie imiona«, jak i Encyklopedia z opowiadania Kiša »Encyklopedia umarłych« wydają się jawnie sprzeniewierzać celom, którym powinny służyć obydwie te instytucje: ocalania od zapomnienia tego, co naprawdę dla kultury ważne. Ponieważ nie może być tak, że wszystko naraz jest ważne, Pamięć Archiwum i Pamięć Encyklopedii musi hierarchizować. Nie da się zapamiętać wszystkich, ci więc, którzy nie zasłużyli się wystarczająco, wpadają w czarny lej niepamięci. Tymczasem przywołane tu wizje Archiwum i Encyklopedii z jakąś dającą do myślenia przewrotnością i determinacją upierają się, że przeciwnie: wszystko jest ważne, każdy żywot, bez względu na jego zasługi, wart jest pamiętania. Hasło »Wszystkie imiona«, które Archiwum Akt Głównych nosi w herbie, mogłoby być także idealnym mottem dla Encyklopedii Umarłych prowadzonej przez osobliwą sektę z zapamiętałą, niemal nie-ludzką konsekwencją. Obydwie te instytucje wprowadzają do zobiektywizowanej i beznamiętnej pamięci archiwalno-encyklopedycznej parametr jakby z porządku zupełnie innego niż czysto informacyjny: współ-czucie. Pozwala to przywołać niezwykle istotny, a rzadko przypominany związek pamięci i serca. Ów związek przechował się jeszcze w idiomatyce kilku języków europejskich, w których wyrażenie »uczyć się na pamięć« oddaje się - przykładowo - przez by heart czy par coeur. Pamięć, zwłaszcza pamięć absolutna, pamięć, która podejmuje się beznadziejnego zadania pamiętania o wszystkich umarłych, okazuje się tu innym imieniem miłości" - pisze Dariusz Czaja w “Kontekstach" (2003, nr 3-4). Najnowszy, podwójny numer kwartalnika jest jednocześnie drugą częścią imponującej rozmachem całości poświęconej pamiętaniu i zapominaniu. Część pierwsza ukazała się kilka miesięcy temu i pisaliśmy o niej w “Na skróty". W drugiej, która trafiła do księgarń niedawno, obok szkicu Czai znajdziemy m.in. rozmowę z Ryszardem Kapuścińskim, eseje filozoficzne, antropologiczne i historyczne (m.in. Franklin R. Ankersmit, Kerwin Lee Klein, Stephanie West, Jean-Pierre Vernant), obszerny blok materiałów osnutych wokół książki Wiesława Juszczaka “Realność bogów", poświęcony antykowi, a zarazem różnicom między dwiema drogami prowadzącymi do odpomnienia przeszłości - naukowca i wyznawcy, mistyka, artysty... Całość znakomita: koniecznie do kupienia, przeczytania i przemyślenia, a potem pozostawienia w bibliotece - raczej wśród książek niż czasopism... Rzeźbiarka Magdalena Abakanowicz i reżyser teatralny Krzysztof Warlikowski otrzymali prestiżowe francuskie Ordery Sztuki i Literatury. Wcześniej we Francji uhonorowano nimi Andrzeja Wajdę, Tadeusza Kantora, Krystiana Lupę i Andrzeja Seweryna. Literaturoznawca i pisarz Michał Głowiński otrzymał Nagrodę Herdera Fundacji F.V.S. Istniejąca od 1963 roku nagroda przyznawana jest co roku w Wiedniu siedmiu przedstawicielom świata sztuki i humanistyki z krajów Europy Środkowej i Południowej. Wśród polskich laureatów znaleźli się dotąd m.in. Witold Lutosławski, Roman Ingarden, Zbigniew Herbert, Krzysztof Penderecki, Magdalena Abakanowicz, Jan Józef Szczepański, Władysław Bartoszewski, Andrzej Wajda, Mieczysław Porębski i Wisława Szymborska. Fundacja F.V.S., założona przez hamburskiego kupca i senatora Alfreda Toepfera (1894-1993), przyznaje szereg prestiżowych nagród, m.in. Nagrodę Shakespeare’a i Nagrodę Montaigne’a. W galerii IRSA Fine Art (Warszawa) trwa wystawa rzeźb i rysunków Aliny Szapocznikow “Zatrzymać życie". “»Może dlatego tak podoba się szkic dzieła, że każdy może go uzupełnić według swej fantazji« - te słowa Delacroix brzmią szczególnie trafnie przy oglądaniu monotypii Szapocznikow - pisze w katalogu wystawy Krystyna Czerni. - Ciemne, rozlane kleksy, symetryczne plamy dekalkomanii kiełkują nagle giętką, zwinną kreską. Rzeźbiarce nie wystarcza kształt odciśnięty na papierze, dopowiada formę odręczną linią, wysnuwa z niej jakieś włókna, wąsy, pnącza, jakby chciała rozciągnąć kształt, przyszpilić go do papieru. (...) Te prace łączą lekkość z masywnym kształtem bryły, przypominają skamieniałe motyle, statki o skrzydlatych żaglach kłujących powietrze". W Krakowie i Poznaniu zakończyły się czwarte Dni Tischnerowskie. Nagrody im. ks. Józefa Tischnera odebrali ks. Tomasz Węcławski, Wiktor Osiatyński oraz siostry Teresa i Marta Sawickie, odbyła się konferencja naukowa “Józefa Tischnera refleksja nad życiem publicznym", zaś gościem specjalnym Dni był w tym roku Ernst-Wolfgang Böckenförde, który wygłosił odczyt pt. “Wolność - państwo - religia w jednoczącej się Europie" oraz wziął udział w debacie o miłości, z udziałem Barbary Skargi, Tadeusza Gadacza, ks. Wacława Hryniewicza, Krzysztofa Michalskiego i Władysława Stróżewskiego. Można było oglądać filmy poświęcone twórcy “Filozofii dramatu", a uczestnicy specjalnego koncertu zbierali pieniądze na stworzenie izby pamięci ks. Józefa Tischnera w Łopusznej. Tekst Böckenfördego, zapis debaty i relacje z “Dni" publikujemy w numerze 20/2004. Obraz Pabla Picassa “Chłopiec z fajką" (1905) sprzedano w nowojorskim domu aukcyjnym Sotheby’s za rekordową kwotę 104 mln dolarów. Dzieło to było częścią kolekcji malarstwa rodziny Whitneyów, której członkowie większość płócien przekazali do muzeów w Waszyngtonie, Nowym Jorku i New Heaven, część zaś ofiarowali fundacji Greentree, zajmującej się m.in. niesieniem pomocy dzieciom. Kwota uzyskana ze sprzedaży obrazu Picassa zasili konto tej właśnie organizacji. Jacek Łukasiewicz (za zbiór szkiców krytycznoliterackich “Ruchome cele") oraz Piotr Matywiecki (za tom wierszy “Zwyczajna, symboliczna, prawdziwa") zostali laureatami Nagrody Literackiej Czterech Kolumn, powstałej z inicjatywy Stanisława Pasternaka, sadownika spod Wrocławia, przyznawanej od 2001 roku. W Toruniu rozpoczął się XI Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich “Pro Baltica" (potrwa do 22 maja). W dniach 14-26 maja w warszawskiej “Kinotece" (Pałac Kultury i Nauki) odbędzie się obszerny Przegląd Światowego Filmu Dokumentalnego “Docreview". W sześciu kategoriach tematycznych zostanie zaprezentowane ponad 20 filmów, m.in. nagrodzona na festiwalu w Sundance “Korporacja" Marka Achbara i Jennifera Abbotta - dokument o zagrożeniach, jakie niesie z sobą rozwój gigantycznych ponadnarodowych przedsiębiorstw, zrealizowany z udziałem m. in. Michaela Moore, Noama Chomsky’ego, Miltona Friedmana i Naomi Klein, autorki słynnej książki “No Logo". Szczegóły: W dniach 10-14 maja odbywa się w Mikołowie Tydzień Maja Poetyckiego 2004, zorganizowany przez Instytut Mikołowski. Z czytelnikami spotkają się Jacek Gutorow, Feliks Netz, Andrzej Niewiadomski, Leszek Szaruga oraz Bartosz Konstrat i Piotr Kuśmirek, laureaci ubiegłorocznego Poetyckiego konkursu im J. Bierezina na debiut książkowy. W krakowskiej Galerii Zderzak prezentowane są fotografie Wojciecha Wilczyka z cyklu “Czarno-biały Śląsk" - realistyczne, oszczędne w formie zapisy zniszczonej, postindustrialnej śląskiej przestrzeni i jej mieszkańców. W Zakopanem, staraniem Tatrzańskiego Klubu Katolickiego KIK, odsłonięto na ścianie willi “Kozica" przy ul. Kasprusie pamiątkową tablicę, upamiętniającą pobyt w tym miejscu (w latach 1947-60) pisarza i tłumacza Ludwika Hieronima Morstina. Najwyższa Izba Kontroli wykryła nieprawidłowości w sposobie przyznawania przez Ministerstwo Kultury dotacji w latach 2001-03. Wysokość nadużyć, dokonanych przez rozmaite stowarzyszenia, fundacje i samorządy, szacowana jest na ok. 3 mln zł. Szereg błędów w procesie opiniowania i rozpatrywania wniosków zaowocował m.in. przyznaniem wysokich subsydiów projektom wydawniczym (np. Fundacji Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina), które nigdy nie zostały zrealizowane. Agencja Prelite, na zlecenie władz rosyjskich, przygotuje w Polsce kampanię reklamową “Rosja - odkrycie na nowo", mającą na celu zbudowanie pozytywnego wizerunku tego kraju. Jednym z jej elementów będzie spektakularna obecność rosyjskich wydawnictw na 46. Międzynarodowych Targach Książki w Warszawie (od 20 maja), gdzie Rosja (będąca w tym roku gościem honorowym) zarezerwowała około 40 proc. powierzchni wystawienniczej.