Na skróty

“Nadzieja nie jest nam dana (albo: nie narzuca się nam) w sposób ostateczny i oczywisty; nadzieja pojawia się i znika, zatraca; nadzieja może nas ocalić, ale także: zwieść, a nawet zgubić... Wokół takich wieloznaczności dałoby się zapewne zbudować XX-wieczną historię nadziei, w której kształtowaniu uczestniczyli także poeci. Pośród wielu wątków tej historii dwa odcisnęły szczególnie mocny ślad we współczesnej duchowości. Pierwszy z nich, który można nazwać negatywnym, jest konsekwencją Nietzscheańskiego zdania »Gott ist tot«,; z tych właśnie słów wysnuto dziesiątki opowieści o znikającej nadziei; z nich wyprowadzono niezliczone warianty poezji pustego nieba i ziemi, na której nieobecne i niemożliwe są trwałe wartości. Wątek drugi wydaje się w pierwszej chwili prostym przeciwieństwem pierwszego; mieszczą się w nim rozmaite XX-wieczne projekty zbudowania idealnego społeczeństwa; towarzysząca im nadzieja okazała się w ostateczności nadzieją fałszywą, przebraniem beznadziejności... Bez tych właśnie wątków XX-wiecznego myślenia nie byłoby zapewne jednego z najistotniejszych zjawisk polskiej poezji ostatnich dziesięcioleci. Można je nazwać ucieczką od utopii albo odmową nadziei" - pisze Marian Stala w “Notatce o nadziei (nie)przynoszonej przez poetów". Tekst ten (drukowany po raz pierwszy w “TP") znajdziemy w nowej książce wybitnego krytyka, trafiającym właśnie do księgarń “Przeszukiwaniu czasu". Tom zbiera szkice różnorodne - od przekrojów poświęconych sytuacji literatury przełomu stuleci, poprzez uwagi o książkach krytycznych, recenzje powieści i tomów wierszy, aż do interpretacji pojedynczych utworów, notatek na marginesach wierszy. Najważniejsza w tych “przechadzkach krytycznoliterackich" jest charakterystyczna dla Stali subtelność i powaga myślenia o literaturze. Wiersz czytany przez autora “Chwil pewności" jest zawsze istotną propozycją myślową, wręcz życiowym projektem, do którego - by jako krytyk pozostać uczciwym - należy przymierzyć się samym sobą. Częściej może niż w innych książkach Stali pojawia się tu tonacja ciemna, uwagi poświęcone pisarskim zapisom samotności, klęski, rozpaczy. Oddajmy krytykowi głos raz jeszcze: “droga do nadziei jest we współczesnej poezji przeważnie drogą negatywną; jest drogą rozpoczynającą się doświadczeniem rozpaczy... Współcześni poeci nie przynoszą nam gotowej nadziei; nadziei, która się rychło spełni. Współcześni poeci nie są kapłanami; wystarcza im (musi im wystarczyć?) przypominanie, iż niekiedy, niespodziewanie, znaki rozpaczy zmieniają się w znaki nadziei. Być może nasze pojmowanie i przeżywanie prawdy wyklucza bliskość nadziei. Być może nadzieja, aby pozostać sobą, powinna być trudna, niedostępna, nieobecna. Być może poeta powinien się zatrzymać w tym właśnie miejscu..." Muzeum Yad Vashem w Jerozolimie uruchomiło stronę internetową (www.yadvashem.org) zawierającą nazwiska ponad 3 milionów ofiar Holocaustu. Tegorocznym laureatem Nagrody im. Kazimierza Wyki został Przemysław Czapliński, profesor Uniwersytetu Adama Mickiewicza, krytyk i historyk literatury, badacz literatury najnowszej (ostatnio wydał: “Efekt bierności. Literatura w czasie normalnym"). Wśród dotychczasowych laureatów istniejącej od 1980 r. są m. in. Michał Głowiński, Zbigniew Herbert, Maria Janion, Jerzy Kwiatkowski, Mieczysław Porębski, Marian Stala. Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego otrzymał Bronisław Wildstein za tom opowiadań “Przyszłość z ograniczoną odpowiedzialnością". W Starym Teatrze odbyła się premiera “Makbeta" w reżyserii Andrzeja Wajdy, ze scenografią Krystyny Zachwatowicz i muzyką Stanisława Radwana, z Iwoną Bielską (Lady Makbet) i Krzysztofem Globiszem (Makbet). “Mój Makbet tak naprawdę nie pojmuje tego, co się zdarzyło wokół niego. Nie rozumie, że jeden decydujący gest może pociągnąć za sobą lawinę następnych tragicznych kroków - mówi “Rzeczpospolitej" odtwórca roli tytułowej. - Takiego Makbeta chciałbym zagrać - prostego, ludzkiego, zagubionego, bezradnego". W najbliższym numerze “TP" - recenzja Piotra Gruszczyńskiego. Dziesiąte urodziny obchodzi krakowskie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej “Manggha", założone przez Andrzeja Wajdę i Krystynę Zachwatowicz; na jubileusz w kompleksie Centrum otwarto Szkołę Języka Japońskiego. Zakończyła się trwająca dwa lata konserwacja renesansowej Kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu, zbudowanej w XVI w. według projektu Bartolomea Berrecciego i uznawanej za najpiękniejszą renesansową budowlę na północ od Alp. W warszawskim Pałacu Kultury i Nauki, z udziałem 89 wystawców, odbyły się XV Krajowe Targi Książki. “Po chudym roku 2002, kiedy krajowy rynek się skurczył, i roku 2003, w którym przychody ze sprzedaży książek wzrosły zaledwie o 0,5 proc., dla branży wydawniczej nadeszły dobre czasy" - pisze “Gazeta Wyborcza". W Warszawie zakończyły się XIII Targi Książki Historycznej. Nagrodę Klio otrzymał m.in. (I miejsce w kategorii autorów) Karol Modzelewski za tom “Barbarzyńska Europa". Obraz Aleksandra Gierymskiego “Chłopiec niosący snop" został wykupiony z rąk prywatnych przez Ministerstwo Kultury i przekazany Muzeum Narodowemu we Wrocławiu. Połowę ceny, wynoszącej 1 mln 60 tys. zł., ofiarowało PZU S.A. Reprezentantem Polski na 51. Biennale Sztuki w Wenecji (czerwiec 2005) będzie Artur Żmijewski, artysta i autor filmów wideo, m.in. “Lekcji śpiewu" i “Naszego śpiewnika". Zaprezentuje instalację wideo pt. “Eksperyment", nawiązującą do słynnego “eksperymentu Zimbardo" (studenci odgrywający role strażników i więźniów i stopniowo identyfikujący się z tymi rolami). Laureatem Nagrody im. Katarzyny Kobro, powołanej trzy lata temu z inicjatywy Niki Strzemińskiej, Georga von Kobro i Józefa Robakowskiego, a przyznawanej za “postawę progresywną i poszukującą artysty otwartego na twórczą wymianę myśli", został Krzysztof M. Bednarski (1953), rzeźbiarz, twórca instalacji, akcjoner. W Łodzi rozpoczął się Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Camer-image 2004. Grand Prix X Ogólnopolskiego Niezależnego Przeglądu Form Dokumentalnych Nurt 2004 (Kielce, 23-26 listopada) zdobył film Marii Zmarz-Koczanowicz “dziennik.pl" - portret generacji polskich dwudziestolatków, z udziałem m.in. pisarza Sławomira Shuty i graficzki Endo. W Poznaniu zakończył się VIII Międzynarodowy Festiwal Filmowy “Off Cinema". Werdykt jury: W Paryżu odbyła się światowa prapremiera opery Zygmunta Krauzego “Iwona księżniczka Burgunda", z librettem Krauzego i Grzegorza Jarzyny. Polska premiera będzie miała miejsce w przyszłym roku. W krakowskiej Galerii Camelot (ul. św. Tomasza 17) trwa wystawa fotografii Wojciecha Nowickiego “Przez Indie". “Przed wyjazdem moja wizja Indii składała się z literackich wyobrażeń. Złożyły się na nią czytana w dzieciństwie autobiografia Gandhiego, brutalne zdania Lévi-Straussa w »Smutku tropików«, Rushdie, a na koniec Naipaul, zawieszony między nienawiścią a uwielbieniem. I całe mnóstwo fotografii - pisze autor zdjęć. - Rzeczywistość dyszała upałem, śmierdziała uryną, a hałas rozrywał głowę. Miesiąc spędzony w Benaresie miał być ostatnim, ale to było cztery lata temu, i od tej pory ciągle do Indii wracam". Do końca grudnia można nadsyłać zgłoszenia do Nagrody im. Barbary Łopieńskiej za najlepszy wywiad prasowy, która po raz pierwszy zostanie przyznana w styczniu przyszłego roku. Adres kapituły konkursu: “Polityka", ul. Słupecka 6, 02-309 Warszawa, skr. poczt. 13; e-mail: Prowadzone przez Romana Gutka warszawskie kino Muranów, należące do Stowarzyszenia Europa Cinemas zrzeszającego 567 kin i promującego filmy ambitne, zostało uznane za najlepsze kino tej sieci.