Na skróty

"Czytamy Joyce'a częściej, niż się nam wydaje. Siła jego literackiej rewolucji była tak ogromna, że niewielu znaczącym pisarzom tworzącym we wszystkich możliwych językach udaje się uciec przed jego wpływem, nawet jeśli próbują unikać Joyce’owskich paradygmatów i procedur. Czytamy Joyce’a pośrednio przy okazji każdego spotkania z poważną prozą ostatniego pięćdziesięciolecia, a to samo można powiedzieć o niektórych spotkaniach z prozą nieco mniej poważną. Nawet ludzie, którzy bardzo rzadko czytają powieści, napotykają efekty Joyce’owskiej rewolucji każdego tygodnia, jeśli nie codziennie, w telewizji, filmach wideo, kinie, muzyce popularnej i reklamie" - pisze w “Literaturze na Świecie" (2004, nr 7/8) Derek Attridge, angielski historyk i krytyk literatury. Nowy podwójny numer miesięcznika w całości poświęcony jest autorowi “Dublińczyków". Znajdziemy tu m.in. szkice poświęcone najważniejszym książkom Joyce’a, rozmowę z holenderskimi tłumaczami “Finnegans Wake" oraz artykuł Tadeusza Pióry, który dopomina się o nowy przekład “Ulissesa": “Lektura »Ulissesa« jest dziś procesem innym niż dwa pokolenia temu. Czytelnik przenosi wzrok z tekstu Joyce’a na jedno lub kilka kompendiów, wraca do powieści na parę zdań, i znów szuka wyjaśnień. Słomczyński nie miał takiej możliwości. Wykonał więc pracę tytaniczną, choć nie pozbawioną elementów syzyfowych". Przede wszystkim jednak “Literatura..." przynosi nowe tłumaczenia prozy Joyce’a: “Portretu artysty w wieku młodzieńczym" (Jerzy Jarniewicz), “Ulissesa" i “Dublińczyków" (Zbigniew Batko), “Finnegans Wake" (Krzysztof Bartnicki). Jak w tłumaczeniu Batki brzmią “Zmarli", jedno z najpiękniejszych opowiadań Joyce’a? “Wszyscy po kolei mieli się stać cieniami. Lepiej wkroczyć śmiało do tamtego świata, w pełnym blasku jakiejś namiętności, niż gasnąć i więdnąć z rezygnacją w miarę upływu lat. (...) Jego dusza zbliżyła się do regionów, w których przebywały nieprzebrane rzesze zmarłych. Świadom ich kapryśnego migotliwego bytu, nie rozumiał jego istoty. Jego własna tożsamość roztapiała się w jakimś szarym niematerialnym świecie, namacalna rzeczywistość, w której ci zmarli niegdyś wzrastali i żyli, rozpływała się i zanikała". Tegoroczną nagrodę Nike otrzymał Wojciech Kuczok za powieść “Gnój" (Wydawnictwo W.A.B.). “Gnój" zwyciężył również w plebiscycie czytelników “Gazety Wyborczej". Ryszard Kapuściński został doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W wygłoszonym z tej okazji wykładzie “Spotkanie z Innym jako wyzwanie XXI wieku" mówił m. in.: “Być może zmierzamy w stronę świata tak zupełnie nowego i odmiennego, że dotychczasowe doświadczenia historii okażą się niewystarczające, aby go pojąć i móc się w nim poruszać. (...) Będziemy w nim ciągle spotykać nowego Innego, który powoli zacznie wyłaniać się z chaosu i zamętu współczesności. Możliwe, że ten Inny zrodzi się ze spotkań dwóch przeciwstawnych nurtów tworzących kulturę współczesnego świata - z nurtu globalizującego naszą rzeczywistość i z drugiego, zachowującego nasze odmienności, nasze różnice, naszą niepowtarzalność". “Kapuściński zawsze wprowadza nas w sedno rzeczy bez zbędnych wstępów - mówił w laudacji Przemysław Czapliński - po czym dostarcza nam wiedzy koniecznej do zrozumienia sytuacji wyjściowej. Jednak im bliżej końca reportażu, tym bardziej zdani jesteśmy na samych siebie albo - tym precyzyjniej zdajemy sobie sprawę, że autor nie podaruje nam pointy, wniosków, podsumowania. (...) Jest tak, jakby Kapuściński namawiał nas w ten sposób do wytrwania w dorosłości...". Równocześnie do księgarń trafiła nowa książka autora “Cesarza" - “Podróże z Herodotem". W wieku 81 lat zmarł Richard Avedon, amerykański fotografik, autor słynnych czarno-białych portretów. W wieku 86 lat zmarł Zygmunt Kałużyński, krytyk filmowy, wieloletni publicysta “Polityki". W wieku 69 lat zmarła Françoise Sagan, pisarka francuska, autorka powieści “Witaj smutku" (1954). 70. urodziny obchodziła Brigitte Bardot. Andrzej Wajda za całokształt twórczości otrzymał w Petersburgu nową nagrodę Gwiazdy Bałtyku, przyznawaną przez rosyjskie instytucje kulturalne twórcom kultury i działaczom społecznym z krajów nadbałtyckich. Miesięcznik “Teatr" przyznał doroczne nagrody. Nagrodę im. Konrada Swinarskiego dla najlepszego reżysera otrzymał Paweł Miśkiewicz za przedstawienie “Niewina" Dei Loher w Starym Teatrze w Krakowie. Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza dla najlepszej aktorki - Teresa Budzisz-Krzyżanowska za rolę Jokasty w “Królu Edypie" Sofoklesa, w reż. Gustawa Holoubka w Teatrze Ateneum w Warszawie. Nagrodę dla najlepszego aktora - Mariusz Bonaszewski za rolę Gombrowicza w “Błądzeniu" wg Gombrowicza, w reżyserii Jerzego Jarockiego w Teatrze Narodowym w Warszawie. Liv Ullmann, norweska aktorka, reżyserka i scenarzystka, autorka kreacji m.in. w “Personie" czy “Szeptach i krzykach" Bergmana, otrzyma nagrodę Europejskiej Akademii Filmowej za całokształt twórczości. W nowojorskiej Carnegie Hall odbył się zorganizowany w formie “pojedynku" wspólny koncert dwóch polskich pianistów jazzowych - Adama Makowicza i debiutującego w USA Leszka Możdżera. Obaj muzycy wykonywali dzieła Chopina, wzajemnie interpretowali własne utwory, na koniec zaś wspólnie zagrali standardy Bernsteina, Gershwina, Portera i Ellingtona. Efektem bardzo dobrze przyjętego koncertu będzie płyta, która w Polsce ukaże się w listopadzie, nakładem firmy Pomaton EMI. Przed Collegium Maius Uniwersytetu Opolskiego odsłonięto pomnik Jerzego Grotowskiego autorstwa Mariana Molendy. Opolski Teatr 13 Rzędów wspominali obecni na uroczystości jego aktorzy; Maja Komorowska przytoczyła zanotowaną przez siebie myśl Grotowskiego: “Doświadczenie życia jest pytaniem, a tworzenie w prawdzie to po prostu odpowiedź". Przyszłoroczny budżet kultury będzie “najlepszy w historii III Rzeczypospolitej. Kultura zanotuje realny wzrost o 150 mln zł. Będzie dysponowała kwotą 1,5 mld zł. Na sam zakup książek do bibliotek rząd przeznaczył 30 mln zł i był to solidarny gest wszystkich ministrów. (...) Dla porównania - w tym roku wydaliśmy na zakup książek 10 mln zł, w zeszłym - 4 mln zł, a kiedy obejmowałem urząd ministra - tylko milion" - zapewnia w “Rzeczpospolitej" minister kultury Waldemar Dąbrowski. Przemysław Wojcieszek, twórca m.in. filmów “Głośniej od bomb" i “W dół kolorowym wzgórzem", wystawi na początku grudnia w legnickim Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej własną sztukę “Made in Poland", której główny bohater, 16-latek, “straciwszy wiarę w Boga rzuca ministranturę i z kijem baseballowym przemierza blokowisko w poszukiwaniu nowego duchowego mistrza". Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej “Być Razem" w Cieszynie (zajmujące się pomocą osobom bezdomnym, schorowanym, opuszczającym zakłady karne, ofiarom przemocy) 4-6 października organizuje w tym mieście Festiwal Sztuki Bezdomnej. W ramach Festiwalu odbędą się m.in. wystawy malarstwa i fotografii, prezentacje teatrów ulicznych, koncerty, plener fotograficzny, warsztaty, Przegląd Filmów Bezdomnych. Szczegóły: W Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz w Miejskim Ośrodku Kultury w Siedlcach eksponowano kolekcję rzekomych wczesnych prac Vincenta van Gogha. Prace (przeznaczone na sprzedaż) sprowadziła do Polski prywatna niemiecka firma Lep Art. Consulting. Historycy sztuki są jednak bardzo sceptyczni, uważając przypisywanie tych dzieł autorowi “Słoneczników" za nieudokumentowane. Podczas pierwszej w tym sezonie licytacji w Domu Aukcyjnym Agra-Art za najwyższą kwotę (175 tys. zł.) sprzedano obraz Jacka Malczewskiego “Portret Mieczysława Gąseckiego w pracowni".