Na skróty

Literacką Nagrodę Nobla otrzymała Austriaczka Elfriede Jelinek (ur. 1946), poetka, prozaik, dramatopisarka i tłumaczka, wyróżniona przez Akademię Szwedzką za “muzyczny potok głosów i kontrgłosów w powieściach i sztukach i za nadzwyczajny językowy zapał odsłaniania absurdu społecznych klisz i ich ujarzmiającej mocy". W Polsce ukazała się jej powieść “Pianistka" (Wydawnictwo Sic! 1997, przeł. Ryszard Turczyn), znana z głośnej ekranizacji Michaela Haneke, oraz kilka sztuk. W Paryżu w wieku 74 lat zmarł Jacques Derrida, twórca filozofii dekonstrukcji, jeden z najgłośniejszych i najbardziej kontrowersyjnych myślicieli XX wieku. Zakończyły się 56. Międzynarodowe Targi Książki we Frankfurcie, największa tego rodzaju impreza na świecie, prezentująca w tym roku ok. 350 tys. tytułów ze 111 krajów. W czasie targów węgierski pisarz Peter Esterhazy odebrał Pokojową Nagrodę Księgarzy Niemieckich (wśród jej laureatów są m.in. Leszek Kołakowski i Susan Sontag). Nowym redaktorem naczelnym “Twórczości" został Bohdan Zadura (rocznik 1945), poeta, prozaik i tłumacz; ostatnio opublikował tom wierszy “Kopiec kreta" (2004). W warszawskim Teatrze Dramatycznym odbyła się premiera nowej inscenizacji Krystiana Lupy; “Niedokończony utwór na aktora" powstał z połączenia “Mewy" Czechowa oraz “Hiszpańskiej sztuki" Yasminy Rezy. “Lupa jest wybitnym reżyserem i nawet z materiału wtórnego (jak dzieło Rezy) potrafi zrobić genialne przedstawienie - pisze Roman Pawłowski. - W warszawskim spektaklu gra i rzeczywistość splatają się w jedno, aktorzy w sposób niezauważalny przechodzą z jednej roli w drugą, partytura dźwiękowa odurza. Ale po wyjściu z teatru poza czysto estetycznymi wrażeniami nic nie zostaje do myślenia". “Kuczok w swojej prozie najchętniej odwoływał się do tego, co zwykłe i pospolite, lecz o codzienności i zwyczajności mówił często językiem podejrzanie kunsztownym, pełnym gier i zabaw słownych, językowych wynalazków i stylizacji. Normalność, którą chciał w ten sposób uchwycić, trochę mu się wymykała, obsuwała w cudowność czy niesamowitość. Tymczasem - jak się okazuje - wcale tak być nie musi. Wszak można tworzyć - Kuczok to udowodnił - przejmujące i głębokie teksty, w których ból istnienia bynajmniej nie rozprasza się na skutek interwencji finezyjnego słowa. Kto wie, może tak właśnie żegna się autor »Gnoju« ze swą pisarską młodością, zmierzając w stronę wielkiego i wyłącznego serio. Nie znaczy to oczywiście, że wcześniejsze dokonania tego pisarza były czymś lekkim i niezobowiązującym. Ująłbym to raczej jako stopniowe przemieszczanie się ku problematyce w pełni czytelnej - by tak rzec - dla ludzi w pewnym wieku. Pisarz zasadniczo nawiązuje do spraw i doświadczeń osób mocno dorosłych: rozstania małżonków po latach, niespełnione macierzyństwo i inne przykre historie tego rodzaju" - o nowej książce Kuczoka, zbiorze opowiadań “Widmokrąg", pisze Dariusz Nowacki. Na ekrany weszły “Pręgi" w reż. Magdaleny Piekorz. W najnowszym “Kinie" (2004, nr 10) znajdziemy dziennik Wojciecha Kuczoka, scenarzysty “Pręg" i autora uhonorowanej Nagrodą Nike powieści “Gnój": “Gdyby nie lektura Bernharda, być może nie odważyłbym się nigdy na pisanie »Gnoju«. Podobnie gdyby nie »Męska sprawa« Fabickiego, nie zrozumiałbym, czego tak naprawdę w kinie szukam. Dotkliwości. Ból zadawany bohaterowi ma być bólem widza. Z bólu, czy ze wzruszenia, a może z samego powodu odzyskania wiary w kino, które potrafi wyrażać jego emocje - tak, czy owak: widz musi płakać. Jedna łza widza więcej jest warta od morza łez bohaterów". W miesięczniku również m.in. rozmowa z Małgorzatą Szumowską, a także materiały związane z “Filmami pod specjalnym nadzorem", wielką retrospektywą kina czeskiego i słowackiego, która w październiku, listopadzie i grudniu odwiedzi 11 polskich miast (szczegóły: www.dkfkwant.pl/fpsn). O fascynacji czeską kinematografią mówi Tadeusz Konwicki: “Ten nieduży naród o bardzo dramatycznej historii wytworzył w sobie jakąś męskość: tu nie ma miejsca na histerię... Co sprawia, że odbiór sztuki czeskiej jest w Polsce tak intensywny? Widocznie przyszedł taki moment, kiedy dawka czeskiego humanizmu była nam historycznie potrzebna - po naszych wzlotach patetycznych, wykrwawianiach się, po okresach nonszalancji w prowadzeniu własnej historii stało się coś, co kazało nam z uwagą przyglądać się Czechom i sięgać po ich sztukę". “Światu i zwłaszcza Europie - z Rosją włącznie! - zagraża dziś koalicja nihilistycznej międzynarodówki z islamskim fundamentalizmem. Obie te siły są na Zachodzie reprezentowane - z jednej strony - przez pożytecznych idiotów (jak ich Lenin nazywał), tj. antyglobalistów i monachijczyków z różnych miast, poczciwych pacyfistów i niepoczciwych amerykofobów, a z drugiej strony - przez facetów żyjących z petrodolarów i sięgających po dominację pod sztandarem islamu. Jest to sztandar nadużyty, wybrany dla wygody - jak niegdyś krzyż, pod którym łupieżcy grabili Konstantynopol po drodze na krucjatę. Te interesy i związek ich z ofensywą terrorystów przeciw Zachodowi widać jak na dłoni" - uważa Jerzy Pomianowski. Rozmowę z autorem książki “Na wschód od Zachodu", przeprowadzoną przez zmarłego we wrześniu Marka Karpia, publikują “Nowe Książki" (2004, nr 10). Trwa 20. Warszawski Międzynarodowy Festiwal Filmowy, w czasie którego zobaczyć można ponad 100 filmów z 38 krajów, spotkać z licznymi gośćmi (m.in. z reżyserami Janem Hřebejkiem i Agnes Jaoui), uczestniczyć w imprezach towarzyszących, jak warsztaty w Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. Szczegóły: W piątą rocznicę śmierci Jana Lebensteina ukazało się dwutomowe wydawnictwo “Jan Lebenstein. Rozmowy o sztuce własnej, o tradycji i współczesności", “Jan Lebenstein i krytyka. Eseje, recenzje, wspomnienia" (oficyna Hotel Sztuki), a Muzeum Narodowe we Wrocławiu zorganizowało wystawę obrazów olejnych i gwaszy artysty z lat 1956-78. Do 15 grudnia br. można zgłaszać kandydatury do drugiej edycji konkursu o Nagrodę im. Karla Dedeciusa, przeznaczoną dla polskich tłumaczy literatury niemieckojęzycznej i niemieckich tłumaczy literatury polskiej, organizowanego przez Fundację Roberta Boscha, Deutsches Polen-Institut w Darmstadt oraz Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Szczegóły: W poznańskiej Galerii Miejskiej Arsenał oglądać można wystawę tzw. sztuki krytycznej (m.in. Alicja Żebrowska, Zbigniew Libera, Grzegorz Klaman), zatytułowaną “Od Represji do Promocji: sztuka polska od 13 grudnia 1981 do 11 września 2001". Poznańskie wydawnictwo Media Rodzina opublikowało książkę Mariana Sworznia “Dezyderata. Dzieje utworu, który stał się legendą", poświęconą słynnej pieśni wykonywanej przez artystów Piwnicy pod Baranami, do tekstu pochodzącego rzekomo z XVII wieku i odnalezionego w kościele w Baltimore... “Tygodnik Powszechny" objął patronat prasowy nad tą publikacją. Spotkanie z autorem odbędzie się 21 października w Krakowie, oczywiście w Piwnicy pod Baranami. W dniach 10-14 października odbywają się w Warszawie VII Dni Książki Żydowskiej organizowane przez pismo “Midrasz". Obok spotkań autorskich i dyskusji (z udziałem m.in. Anny Bikont, Konstantego Geberta, Pawła Śpiewaka, Joanny Tokarskiej-Bakir) będą też projekcje filmów dokumentalnych i warsztaty pieśni jidysz. Szczegóły: We Wrocławiu zakończył się IV Festiwal Kultury Ukraińskiej “Ukraina Viva", z udziałem ukraińskich pisarzy, jazzmanów, zespołów muzyki cerkiewnej i huculskiej. W czasie festiwalu zaprezentowano też antologię poezji ukraińskiej “Wiersze są zawsze wolne" w przekładach Bohdana Zadury. Z plebiscytu zorganizowanego przez niemiecką telewizję ZDF, w którym wzięło udział ok. 250 tys. osób, wynika, że najpopularniejszą książką w Niemczech jest “Władca pierścieni" Tolkiena, który wyprzedza w rankingu Biblię.