W wieku 76 lat w Warszawie zmarł Jerzy Lisowski - redaktor naczelny “Twórczości" od śmierci Jarosława Iwaszkiewicza, znakomity tłumacz, twórca pomnikowej “Antologii poezji francuskiej". Tłumaczył m. in. Sartre’a i Ionesco, a na francuski: m. in. Andrzejewskiego, Iwaszkiewicza, Konwickiego, Mrożka. “Spośród różnych narzędzi człowieka najbardziej zdumiewającym jest bez wątpienia książka. Inne są przedłużeniem jego ciała. Mikroskop czy teleskop są przedłużeniem wzroku; telefon jest przedłużeniem głosu; dalej mamy pług i miecz, przedłużenia ramion. Ale książka jest czymś innym: książka jest przedłużeniem pamięci i wyobraźni - tłumaczył studentom Uniwersytetu Belgrano w 1978 r. Jorge Louis Borges. - Jeżeli czytamy jakąś dawną książkę, to jakbyśmy odczytywali cały ten czas, który upłynął od dnia, kiedy została napisana. Dlatego należy zachować kult książki. Książka może być pełna omyłek, możemy się nie zgadzać z poglądami autora, ale nadal zachowuje coś świętego, coś boskiego, musimy ją traktować nie z zabobonnym szacunkiem, lecz z chęcią znalezienia szczęścia, znalezienia mądrości". Pięć wykładów autora “Alefu" (tłum. Andrzej Sobol-Jurczykowski) publikuje “Czas Kultury" (2004, nr 2-3). Poznański kwartalnik poświęcony jest w dużej części tematowi rytuału i ceremonii w różnych aspektach kultury. Znajdziemy tu m.in. rozmowę z Leszkiem Kolankiewiczem i jego szkic o filmie Alaina Corneau “Wszystkie poranki świata", ukazanej w nim relacji mistrz uczeń (Sainte Colombe - Marin Marais) i muzyce “sprowadzającej z zaświatów cienie". Znajdziemy tu też szkice o rytuałach muzyków, a także o ceremoniach wiążących się z konsumpcją alkoholu (“cywilizacja białego człowieka przesiąknięta jest zapachem alkoholu"). Nagroda Wielka Fundacji Kultury Polskiej (100 tys. zł) trafi w tym roku do Sławomira Mrożka. Jako laureata “małej nagrody" autor “Tanga" wskazał rysownika Marka Raczkowskiego (obecnie “Przekrój"). Biskup siedlecki Zbigniew Kiernikowski zdecydował, że przechowywany dotąd w kurii biskupiej obraz El Greca “Ekstaza św. Franciszka" od 15 października zostanie wyeksponowany w muzeum w Siedlcach. Obraz odkryły w 1964 r. historyczki sztuki Izabela Galicka i Hanna Sygietyńska w parafii w Kosowie Lackim. Dziesięć lat później przeprowadzono jego konserwację oraz badania, które potwierdziły trafność atrybucji. Andrzej Wajda rozpoczął w Starym Teatrze próby do “Makbeta", którego premiera planowana jest na 27 listopada. W roli tytułowej wystąpi Krzysztof Globisz, w roli Lady Makbet - Iwona Bielska, autorką scenografii będzie Krystyna Zachwatowicz. Jest to pierwsza od sześciu lat praca Wajdy w Starym. Zakończył się 61. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji. Jury pod przewodnictwem Johna Boormana przyznało Złotego Lwa filmowi Mike’a Leigh “Vera Drake". Grand Prix otrzymał obraz “Mar Adentro" (reż. Alejandro Amenabar), nagrodę specjalną dla reżysera - Kim Ki-duk (Korea Południowa, film “Bin-Jip"), za najlepszego aktora uznano Javiera Bardema (“Mar Adentro"), aktorkę - Imeldę Staunton (“Vera Drake"). “Gdybym miał krótko scharakteryzować tegoroczny konkurs wenecki, powiedziałbym, że jest on przekorny wobec głównych nurtów kina - pisał Tadeusz Sobolewski. - Dominują bowiem filmy, będące przeciwieństwem kina z tezą. Kina spod znaku łatwych uczuć, happy endu, propagandy, a więc tego wszystkiego, czym żyją media". Dwa zwycięskie filmy poświęcone są jednym z najbardziej kontrowersyjnych etycznie tematów naszej współczesności - prawu do aborcji (“Vera Drake") i eutanazji (“Mar Adentro"). “U Tolkiena znajdujemy cienie różnych prawd wiary. Powtarzam: to nie są archetypy, tylko mity. Gdybyśmy próbowali wskazać różnicę pomiędzy tymi pojęciami, można by powiedzieć, że archetyp to coś, co żyje w ludzkiej psychice, natomiast mit żyje obiektywnie: jest niezależny od ludzkiej psychiki, istnieje w przyrodzie i można go stamtąd wydobyć. Tak, w stworzonej przez Boga przyrodzie istnieje wzór czegoś duchowego. Tolkien widział mit bezpośrednio. (...) Dlaczego tak myślę? Bo on pisze z ogromnym przekonaniem. Sceny z »Władcy Pierścieni« tchną totalną pewnością istnienia. Śródziemie istnieje aktualnie! Dla każdego czytelnika Śródziemie jest realne. (...) Czytając, podzielamy absolutną pewność autora, że hobbici istnieją, że istnieje Mordor, że jest Orodruina i Oko, które patrzy. Kiedy Frodo, jeszcze w Shire, spotyka się z elfami, wyraźnie widzimy go śpiącego na posłaniu przygotowanym przez elfy... Dostrzegam w tym pewną analogię do wiary - to rodzaj wiary naturalnej. I na tym polega urok Tolkiena. (...) Świat Tolkiena nie jest tworem jego wyobraźni - to opis mitu istniejącego w rzeczywistości. W tym micie jest prawda, którą kiedyś w pełni odkryje chrześcijaństwo" - uważa dominikanin o. Joachim Badeni. Rozmowa z nim jest częścią bloku tekstów poświęconych autorowi “Hobbita", które publikuje najnowszy “Znak" (2004, nr 9). Znajdziemy tu także m.in. szkic Andrzeja Szyjewskiego, religioznawcy i autora monografii “Od Valinoru do Mordoru. Świat mitu a religia w dziele Tolkiena", wspomnienia jednego z “wyznawców" - młodego filozofa Michała Bardela, który wraz z przyjaciółmi, w opuszczonej bacówce, gęsim piórem spisywał apokryfy do tolkienowskiego świata, wreszcie ankietę “Uwiedzeni Śródziemiem" z wypowiedziami m.in. Wiesława Juszczaka, Jakuba Z. Lichańskiego i Elżbiety Wolickiej. Miesięcznik publikuje także fragment książki Ewy Bieńkowskiej, poświęconej Miłoszowi. Oratorium “Eliasz" Feliksa Mendelssohna-Bartholdy’ego otwarło 39. festiwal Wratislavia Cantans. Wśród wykonawców znajdują się m.in.: Café Zimmermann - francuski zespół muzyki barokowej, Ensemble Amarcord z Niemiec, Carmina Slovenica, soliści: Christiane Oelze, James Oxley i Joseph Calleja oraz dyrygent Jerzy Semkow, który poprowadzi wykonanie II Symfonii Gustawa Mahlera. W Teatrze Nowym w Łodzi (w ramach III Festiwalu Dialogu Czterech Kultur) wystąpiła z recitalem Hanna Schygulla, wybitna aktorka niemiecka (ur. w 1943 roku w Chorzowie), prezentując m.in. pieśni do tekstów Borgesa, Artura Rimbauda i Bertolta Brechta. W Kołobrzegu rozpoczął się V Ogólnopolski Przegląd Twórczości Zbigniewa Herberta. W programie znalazły się m.in. spektakle Igora Przegrodzkiego i Łukasza Lewandowskiego (przeniesienie na scenę wywiadu telewizyjnego, jaki w 1972 roku przeprowadził z autorem “Napisu" Aleksander Małachowski) oraz Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej i Krzysztofa Wakulińskiego a także recital Przemysława Gintrowskiego. Zakończył się V Międzynarodowy Festiwal Działań Teatralnych i Plastycznych Zdarzenia-Tczew-Europa 2004. Jury pod przewodnictwem Jerzego Stuhra nagrodziło m.in.: grupę z Bańskiej Bystrzycy na Słowacji za spektakl “Hamlet" (Grand Prix), grupę Rh+ za “Miłość i pożądanie" (kategoria “działania teatralno-plastyczno-muzyczne") oraz Anna Waligórską za obraz “Kręgle" (kategoria “malarstwo"). Andrzej Fidyk zostanie odwołany z funkcji szefa redakcji dokumentu Programu 1 TVP, którą kierował od 1996 r. Jego miejsce zajmie Krzysztof Talczewski, absolwent łódzkiej Filmówki, autor m.in. filmów o “Solidarności" (nagroda w Cannes w 1990 r.) i dziejach Europy Środkowo-Wschodniej, współpracownik francuskiego kanału TV5 oraz Discovery Channel. Nowym dyrektorem Instytutu im. Adama Mickiewicza został Tomasz Tłuczkiewicz, producent muzyczny, w latach 80. szef Jazz Jamboree. W Poznaniu trwa 14. Międzynarodowe Biennale Rzeźby, prezentujące ponad 100 prac artystów z Polski i Europy. W Maastricht w Holandii otwarto wystawę Pawła Althamera, 37-letniego polskiego rzeźbiarza, performera, autora filmów wideo.