Na skróty

"Same idee nie czynią historii - znamy to powiedzenie. Ale też ludzie nie przechadzają się całkiem nadzy po ścieżkach historii, pozbawieni idei i symboli, języka i wartości, wspomnień i nadziei. Ludzie, którzy tworzą historię lub którzy się jej podporządkowują, mają swe idee. Idee nie wiodą świątobliwego żywota w bezcielesnych niebiosach, one żywią się ludzkim ciałem. Rozprzestrzeniają się dzięki ludziom, którzy je tworzą, dzięki książkom, które je popularyzują, dzięki słowom, które nadają im postać, dzięki symbolom, które je przedstawiają, dzięki emocjom, które je ożywiają. Trudność polega na uchwyceniu ludzi wraz z ich ideami - ludzi mocujących się z problemami swojej epoki, z trudnymi wyborami, z własną ograniczonością. Wyobrażenia mają wymiar historyczny lub - jeśli ktoś woli - rzeczywistość ludzka ma wymiar wyobrażeniowy. Oczywiście, sfera wyobrażeń i rzeczywistość przeciwstawiają się sobie, ale również wzajemnie się uzupełniają" - mówi Bronisław Baczko. Rozmowę z filozofem, przeprowadzoną przez francuski miesięcznik "Esprit", przedrukowuje "Gazeta Wyborcza". W wieku 73 lat zmarł Ray Charles (właściwie Ray Charley Richardson), piosenkarz, kompozytor, pianista, twórca współczesnego brzmienia muzyki soul, inspirator wielu pokoleń muzyków jazzowych, autor m.in. tak znanych przebojów, jak “Hit The Road Jack" czy słynna interpretacja piosenki “Georgia On My Mind". W wieku 90 lat zmarł we Wrocławiu Roman Aftanazy, historyk, wieloletni kustosz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, twórca pomnikowych “Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej"; jedenastotomowe dzieło, do którego materiały zbierał samotnie przez kilka dziesięcioleci, dokumentuje dorobek kulturowy ziemiaństwa na obszarach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Inflant, Kurlandii i ziem ruskich Korony. W Warszawie zmarła Elżbieta Grabska, historyk i krytyk sztuki, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i KUL-u, znawczyni polskiego i europejskiego modernizmu, autorka wydanej niedawno pracy “»Moderne« i straż przednia. Apollinaire wśród krytyków i artystów", a także fundamentalnej antologii “Moderniści o sztuce". “Twórczość" (2004, nr 6) przynosi m.in. nowy poemat Tadeusza Różewicza “Czas ucieka", listy Juana Carlosa Gómeza do Witolda Gombrowicza oraz artykuł Rafała Żebrowskiego, siostrzeńca Zbigniewa Herberta, który broni autora “Barbarzyńcy w ogrodzie" przed zarzutem popełnienia plagiatu, sformułowanym kilka miesięcy temu przez Dorotę Bielawską (pisaliśmy o tym w “Na skróty"). Obrona nie wypada do końca przekonująco; i czy ma rację Żebrowski pisząc: “co najmniej od kilkunastu lat lansowany jest pogląd, że o mym zmarłym Wuju należy mówić źle, a przynajmniej umniejszać, ile się tylko da, jego dorobek, znieważać pamięć. Stało się to wręcz przedmiotem poprawności politycznej". W “Dialogu" (2004, nr 5) - obok “Wesołego miasteczka", nowej sztuki Marka Pruchniewskiego oraz bloku materiałów na temat dramaturgii irlandzkiej - znajdziemy ankietę poświęconą Jerzemu Grzegorzewskiemu, z udziałem m.in. Piotra Gruszczyńskiego, Janusza Majcherka, Grzegorza Niziołka, Marii Prussak, Dobrochny Ratajczakowej i Rafała Węgrzyniaka. Powraca w niej temat niemożności ujęcia bogactwa tego teatru z pomocą jedynie racjonalnej analizy. Dorota Jarecka: “Pytania postawione przez »Dialog« są znamienne. Świadczą o całkowitej, bezwzględnej, apriorycznej, wrodzonej nam czy wyuczonej przez nas i uświadomionej lub nie, generalnej i powszechnej nieufności wobec obrazu. Wiadomo - gadał dziad do obrazu, a obraz do niego ani razu - to mamy w naszej tradycji. Obrazy do nas nie mówią. Teatr Grzegorzewskiego operuje obrazem. Pytać, czy teatr Grzegorzewskiego jest sztuką semantyczną, to pytać o obraz, czy znaczy". Tadeusz Nyczek: “Ogromna część dzieła Grzegorzewskiego nie poddaje się konwencjonalnej narzędziowni analitycznej i niewątpliwie wygłupi się ten, kto będzie próbował zadawać inteligentnego szyku, udając w piśmie czy mowie, że on przynajmniej żadnych wątpliwości nie ma i wszystko pojmuje. A tym sposobem »wygłupiają się« niemal wszyscy krytycy Grzegorzewskiego, wstydząc się przyznać do bezradności w opisie i ocenie. A prawda jest taka, że każda praktycznie opinia może być o tyle łatwa do ogłoszenia, że nie sposób jej właściwie udowodnić. Ktoś, kto uzna powiedzmy »Duszyczkę« za nudną i niezrozumiałą szarpaninę aktorów wygłaszających porwane na strzępy i udziwnione scenicznie kawałki i tak mało zrozumiałego poematu Różewicza - może mieć równie dobrą rację jak ten, kto uzna spektakl za arcydzieło transplantacji poezji na język teatru". Muzeum Plakatu w Wilanowie prezentuje wystawę podsumowującą 19. Międzynarodowe Biennale Plakatu. “Jak ogólnie można zdiagnozować stan plakatu na podstawie biennale? Wygląda na to, że nie wie, co chce powiedzieć, do kogo się zwrócić. Jest rozchwiany emocjonalnie, pogubiony w rzeczywistości - recenzuje Monika Małkowska. - Graficy niemal w ogóle przestali tworzyć plakaty znakowe, oddające charakter zjawisk, do których się odnoszą. Zamiast fascynujących zbitek skojarzeniowych mamy zalew miałkiego gadulstwa". We wrocławskim Muzeum Narodowym otwarto wystawę “Pejzaże wyobraźni Leszka Mądzika", prezentującą plakaty, fotografie i projekty scenograficzne autorstwa dyrektora Sceny Plastycznej KUL. “Oto człowiek" - pod takim tytułem Deutsche Bank prezentuje w krakowskim Międzynarodowym Centrum Kultury fragment swojej kolekcji. Wystawa, prezentująca obrazy m.in. Egona Schiele, Otto Dixa, George’a Grosza i Josepha Beuysa, jest tematem rozmowy Agnieszki Sabor z Jackiem Woźniakowskim, którą wkrótce opublikujemy. W ramach hanowerskiego festiwalu Theaterformen 2004 zostanie zaprezentowany “Makbet" w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego. Reżyser mówi “Rzeczpospolitej": “Fakt, że propozycja przyszła z Niemiec, sprawił, że zobaczyłem w tytułowej postaci żołnierza. Myślę, że mogę silniej osadzić inscenizację w wojennych realiach niż niemieccy artyści. Makbet bywa dla nich znudzonym burgeois, człowiekiem uśpionym dobrobytem. Bawią się epokami, estetyką. Wszystko jest wyjałowione. Nawet przemoc na scenie okazuje się kolejną pustą formą. A Szekspir mówi o serii mordów, które zatruwają życie, nie dają spać i prowadzą do samodestrukcji. Chciałem zrozumieć, jak to się właściwie zaczyna. Dlatego mój Makbet przychodzi prosto z wojny. Przeżył piekło i nie może się z niego wyzwolić. Wojna z dnia na dzień uczyniła go narodowym bohaterem, a on nie potrafił ominąć pułapki, jaką społeczeństwo zastawia na swoich ulubieńców - wynosząc ich pod niebo po to, żeby z nimi upaść. (...) Makbet nie jest przypadkiem patologicznym czy seryjnym mordercą. Wojna to patologia całych społeczeństw, a nie kilku zbrodniarzy". Jurorzy IV festiwalu “Dwa Teatry - Sopot 2004" za najlepsze przestawienie Teatru Telewizji w roku ubiegłym uznali “Łucję i jej dzieci" w reżyserii Sławomira Fabickiego, za najlepsze słuchowisko radiowe - “Brzytwy kata Sellingera" w reżyserii Henryka Rozena. 18 czerwca rozpoczyna się 26. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie; wśród jurorów jest Jerzy Stuhr. W TVP 2 rozpoczęła się emisja cyklu programów, opartych o rozmowy na temat Polski i Europy, jakie Norman Davies odbył ze studentami krakowskiej Wyższej Szkoły Europejskiej. Tematy kolejnych odcinków, nadawanych w niedzielne przedpołudnia, to: “Słaba czy mocna", “Plusy i minusy Polaków", “Spór o granice", “Trudny czas - Unia i Ameryka". Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł, że Kazimierz Kutz ma publicznie przeprosić Roberta Kwiatkowskiego i pokryć koszty procesu o zniesławienie, który były prezes TVP wytoczył reżyserowi. Kutz na łamach “Przekroju" oskarżył Kwiatkowskiego o współudział w aferze Rywina i określił m.in. mianem “młodego komisarza partyjnego". Od wyroku, który nie jest prawomocny, twórca “Zawróconego" zamierza apelować. Telewizja TVN uruchomi w tym miesiącu kolejny (po TVN 24, TVN Meteo i TVN Turbo) kanał tematyczny. TVN Style będzie adresowany przede wszystkim do kobiet. Christopher Ricks, profesor poezji w Oksfordzie, autor prac o Keatsie, Miltonie, Beckecie i Eliocie, opublikował 500-stronicową książkę poświęconą analizie tekstów piosenek Boba Dylana (“Dylan’s Visions of Sin", Ecco Press), w której porównuje je m.in. z poezją Andrew Marvella, Christophera Marlowe’a i Williama Butlera Yeatsa.