Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Podobnie jak z minionym stuleciem, jest także ze zwiedzaniem warszawskiej wystawy “Europa XX wieku: oblicza totalitaryzmu", przygotowanej przez Ośrodek “Karta" (we współpracy z partnerami niemieckimi, rosyjskimi i ukraińskimi). “Odwaga, bohaterstwo, czy w ogóle istnieją? Śmiem wątpić, gdyż w ogniu nie widziałem nic poza strachem, trwogą i zwątpieniem, wypisanymi na każdej twarzy" - pisał Dominik Richter z frontu zachodniego I wojny światowej.
Zdjęcia i informacje o kolejnych kataklizmach - rewolucja w Rosji, wojna polsko-bolszewicka, obie wojny światowe... Naiwny był optymizm Jędrzeja Moraczewskiego, premiera Rzeczypospolitej jesienią 1918 r.: “Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic. Będzie dobrze. Wszystko będzie". Kolejne zdjęcia, plakaty... Wystawa zorganizowana jest na kształt labiryntu czy raczej wijącego się korytarza, w którym nie widzimy, co nas czeka za zakrętem, ale nie możemy zboczyć z drogi.
Chwila, gdy widza ogarnie przemożna chęć wydostania się na zewnątrz, zależy zapewne od osobistej wrażliwości. Ale dla każdego chyba ciężar minionego stulecia i dwóch porażek ludzkości, jakimi były nazizm i komunizm, staje się w pewnej chwili nie do udźwignięcia (ja odczułam to przy Wielkim Głodzie na Ukrainie w 1933 r.).
Jeśli jednak czujemy się tak przytłoczeni zebranymi dokumentami i ilustracjami, to - być może - dobrze to o nas świadczy? Jak pisał przytoczony przez autorów wystawy Iwan Bunin: “Na tym polega cały piekielny sekret bolszewików - zabić wrażliwość. (...) Jak? Siedmiu powieszonych?! Nie, kochany, nie siedmiu, lecz siedmiuset. I jak sobie wyobrazić tych siedmiuset powieszonych?". A jak siedem milionów wymordowanych? - możemy my się zastanowić. Albo 27 mln? Tego nie można sobie wyobrazić.
Dlatego wystawa to nie tylko cyfry, ale przede wszystkim relacje świadków historii. W części poświęconej Wielkiemu Terrorowi zdjęcia aresztowanych przez NKWD pokazują twarze ludzi w więzieniu, tuż przed rozstrzelaniem. Kobiety i mężczyźni. Oczy przerażone, zrezygnowane, smutne, gniewne. Tylko jedna z kobiet ma oczy zamknięte, jakby nie miała już siły na tę ostatnią wymianę spojrzeń z katem. “Oczy zabitych - to piekło / wciąż patrzą, patrzą" - pisała rosyjska poetka Natalia Astafjewa. Ale czy można wyobrazić sobie miliony takich oczu?
Dalsze odcinki wystawowego korytarza prowadzą nas przez historię hitlerowskich Niemiec, II wojnę światową, Holokaust, aż do lat powojennych. Kolejne relacje, świadectwa, zdjęcia i archiwalne filmy. Ciężka droga przez cały miniony wiek. Choć nie jest to wędrówka przyjemna, warto ją zaryzykować. Choćby po to, aby upewnić się, że nawet tak ciemny czas zwątpienia dobiega kiedyś końca.
Wystawa prezentowana jest w czterech językach: polskim, rosyjskim, angielskim i niemieckim. Wkrótce ma być pokazana w Berlinie, w Warszawie natomiast ma powstać jej kopia, która będzie rozbudowywana i uzupełniana. Wystawa zainaugurowała działalność Domu Spotkań z Historią (zorganizowanego przez Ośrodek “Karta"), w którym na razie jest księgarnia historyczna, a od stycznia 2006 r. będzie także miejsce spotkań, audioteka i kinoteka.
Wystawę “Europa XX wieku: oblicza totalitaryzmu" można oglądać w nowej siedzibie KARTY - “Domu Spotkań z Historią" przy ul. Karowej 20 w Warszawie, od wtorku do piątku w godzinach do 10.00 do 18.00, a w weekendy od 11.00 do 17.00.
