Metafizyka kryzysu

Główną przyczynę kryzysu uczestnicy upatrywali w niepohamowanej chęci zysku ze strony instytucji finansowych. Prof. Aniela Dylus z UKSW wskazywała, że „nastąpiła zmiana paradygmatu gospodarowania, z transakcji opartych na wzajemnym zaufaniu zamienił się w grę w casino capitalism”. Zdaniem prof. Adama Glapińskiego z SGH cztery podstawowe przyczyny kryzysu to globalizacja, finansjalizacja (wzrost znaczenia sektora finansowego w niektórych wiodących krajach), giełdyzacja (wzrost elementu spekulacyjnego) oraz gwałtowna deregulacja światowego przepływu kapitału. Podkreślił, że bez rewolucji cyfrowej i teleinformatycznej procesy te nie miałyby miejsca. Mówił też o roli zderzenia „narodowych polityk ekonomicznych”, których przyczyną w skali makro jest „radykalna dysproporcja bilansów płatniczych w skali świata”. Wskazał na nierównowagę pomiędzy dynamicznie rozwijającymi się krajami Azji, które zalewają świat swoimi produktami i posiadają ogromne oszczędności, a krajami Europy Zachodniej i USA z oszczędnościami nieporównanie mniejszymi. „Nie mamy do czynienia z kryzysem finansowym, lecz politycznym” – ocenił natomiast Andrzej Sadowski, wiceprezydent Centrum im. Adama Smitha. „Kiedy w systemach takich jak demokracja można podejmować decyzje, które obarczają przyszłe, jeszcze nienarodzone pokolenia, przez co tworzy się dług publiczny, powstaje system bez żadnych hamulców. A hamulców nie ma, bo nie ma wartości moralnych” – mówił ekonomista. Według niego „wielkie niebezpieczeństwa mogą generować nie tylko kraje totalitarne, ale także demokracja wyzbyta jakichkolwiek wartości”. Na etyczny wymiar kryzysu wskazywał bp Józef Kupny, przewodniczący Rady KEP ds. Społecznych. Jako główną jego przyczynę wskazywał „obojętność człowieka wobec Pana Boga, a co za tym idzie, zanik wrażliwości na potrzeby bliźniego”. Ze względu na oddzielenie ekonomii od etyki nastąpiło „wiele patologicznych zjawisk, jak konsumeryzm i życie na kredyt”. Prof. Dembiński, zastanawiając się nad metodami wyjścia z kryzysu, przypomniał praktykę znaną ze Starego Testamentu: co 50 lat spisywano długi na straty, przez co „dawano oddech” nowym pokoleniom. Dzisiaj „za mało bierze się pod uwagę możliwość restrukturyzacji długu, przy równoczesnym odstąpieniu od części zobowiązań finansowych dłużników – podkreślił. – „To jest nie do przełknięcia przez finansistów, którzy chcą utrzymać system zobowiązań, jednak jest to etap, do którego lepiej dojść w sposób zorganizowany, niż być do tego przymuszonym”. Prof. Dylus przypomniała nauczanie Benedykta XVI, który proponuje „postawienie gospodarki z głowy na nogi”, czyli zastanowienie się nad tym, jaki jest sens gospodarowania. Papież ostrzega przed przeświadczeniem, że człowiek jest samowystarczalny i nie potrzebuje „daru” od drugiego człowieka (ponieważ wówczas musiałby uznać swoją niższość i zobowiązania wobec darczyńcy). Według Benedykta XVI „logika daru” powinna współistnieć z logiką gospodarczą. Zdaniem prof. Glapińskiego receptą jest wprowadzanie do wymiaru ekonomicznego idei solidaryzmu chrześcijańskiego, ponieważ „wyeliminowanie pierwiastka metafizycznego z życia społecznego prowadzi do chaosu”. Nie zgodził się z nim Andrzej Sadowski, którego zdaniem solidaryzm jest patologią i może doprowadzić do tego, że „wnuki będą spłacać nasze długi”. Jego zdaniem rozwiązania należy szukać w zmianie systemów politycznych i ograniczaniu możliwości zadłużania. Prof. Dembiński zaznaczył, że tym, co nauczanie chrześcijańskie ma do zaoferowania światu, jest idea dobra wspólnego, mająca na uwadze dobro społeczne i każdej jednostki.