Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Wciąż nie wierzę, że ta książka w ogóle jest. Cztery rękopiśmienne zeszyty stanowią tylko fragment olbrzymiej całości, ale ich opublikowanie – i to, że dało się je w ogóle odczytać! – budzi nadzieję, że może kiedyś poznamy zawartość wszystkich tomów dziennika Czapskiego przechowywanych w krakowskim Muzeum Narodowym. A jest ich blisko trzysta.
Kto oglądał dwutomową publikację z reprodukcjami wybranych stron dzienników (rok 2010), wie, jakie wyzwanie stanowi ten kolaż czasem nieczytelnych zapisów, rysunków, malarskich notatek do przyszłych obrazów, cytatów i wycinków. Dzienniki odcyfrowuje od szeregu lat Janusz S. Nowak, nad „Dziennikiem wojennym” pracował po nim Mikołaj Nowak-Rogoziński przy wsparciu Wojciecha Karpińskiego, zmarłego w sierpniu 2020, i Julii Juryś. Odsłonili wielowątkową panoramę lat, które Czapski spędził w Armii Andersa jako szef wydziału propagandy: w sowieckiej Azji Środkowej, potem w Iranie, Iraku, Palestynie i Egipcie.
To świadectwo historyczne i dziennik intymny niepoddany retuszom. Zapis gorączkowych działań organizacyjnych, dyskusji i sporów, czasem też intryg, które autora odpychają. Niezliczone spotkania z ludźmi, zbieranie relacji do „Na nieludzkiej ziemi” – do tej wspaniałej książki trafią obszerne passusy z dziennika. Rozterki człowieka, który wciąż szuka swojej drogi, artysty, który nie wie, czy zdoła wrócić do malarstwa, ale na świat patrzy okiem malarza. Udręczony codzienną krzątaniną, obezwładniającym upałem i chorobami – potrafi zawsze odnotować np. dziwną urodę egipskiej pustyni. Wciąż konfrontuje się z własnym dotychczasowym życiem, z rozterkami religijnymi i z nienasyconą potrzebą cudzej bliskości oraz po prostu miłości, w wielu wymiarach. Kiedy wspomina swoje związki z Janem Tarnowskim, Siergiejem Nabokovem i ten najbliższy, z Ludwikiem Heringiem, z którym rozdzieliła go wojna, jest zarazem szczery i dyskretny. To wyznania człowieka wewnętrznie wolnego, a przy tym obdarzonego nadzwyczajną wrażliwością.
Stawiam gruby tom na półce w nadziei, że pojawią się kolejne. Stoją tam inne książki Czapskiego, jego niezwykła korespondencja z Heringiem, rewelacyjna biografia napisana przez Erika Karpelesa. Kolejną pisze właśnie Andrzej Franaszek. Czekamy. ©℗
Józef Czapski, DZIENNIK WOJENNY (22 III 1942 – 31 III 1944), Odczytał Janusz S. Nowak. Opracował Mikołaj Nowak-Rogoziński. Wydawnictwo Próby, Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, Warszawa 2022, ss. 644 + ilustracje.
