Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Wolna wola została dana wszystkim ludziom – pisze w „Prawach skruchy” żydowski filozof wszech czasów, Mojżesz Majmonides. Człowiek sam decyduje, jaką drogą podąża. Stanowi to fundament Tory i przykazań: „Patrz, składam przed tobą dzisiaj życie i dobro, śmierć i zło” (Pwt 30, 15; Cylkow). Gdyby Bóg decydował, że ktoś będzie sprawiedliwym bądź złoczyńcą, według jakiego osądu bądź poczucia sprawiedliwości byłaby wymierzana kara dla niegodziwych lub nagroda dla cnotliwych?
Tę doktrynę zinternalizowaliśmy do tego stopnia, że trudno nam pojąć, jak Najwyższy mógł pozbawić wolnej woli faraona. Posyłając Mojżesza z powrotem do Egiptu, Przedwieczny rzekł doń: „Skoro pójdziesz, by wrócić do Micraim, uważaj: wszystkie cuda, które podałem w rękę twoję, spełnij je, w obliczu Faraona. A ja ukrnąbrnię serce jego i nie uwolni ludu” (Wj 4, 21). Przy pierwszych pięciu plagach serce faraona krnąbrnieje samo (zob. 7, 13. 22; 8, 11. 15. 28; 9, 7), lecz przy szóstej czytamy już: „Ale ukrnąbrnił Wiekuisty serce Faraona, i nie usłuchał ich, jako powiedział Wiekuisty Mojżeszowi” (9, 12). Przy siódmej zatwardza swe serce sam faraon (9, 34-35), ale upornym czyni je też Bóg (10, 1). Przy ósmej (10, 20) i dziewiątej (10, 27) działa już tylko Najwyższy. Motyw krnąbrnego serca faraona powtarza się 20 razy – połowa wiąże się z Wiekuistym. Aż się chce zakrzyknąć za Abrahamem: „Czyżby sędzia całej ziemi nie pełnił sprawiedliwości?” (Rdz 18, 25).
Majmonides dopuszcza możliwość, że ktoś popełnił tak wielki grzech lub tak wiele grzechów, że zapłatą za te popełnione świadomie i dobrowolnie grzechy będzie to, iż nie dostanie on szansy, by się nawrócić. Wówczas umrze i zostanie wymazany z powodu popełnionego grzechu. Zupełnie jak u proroka Izajasza, któremu mówi Wiekuisty: „Znieczul serce narodu tego, a uszy jego obciąż, a oczy jego odwróć, aby nie widział oczyma swemi, i uszyma nie słyszał, i sercem nie zrozumiał, a nie nawrócił się, by był uzdrowion” (Iz 6, 10).
Nie oznacza to, że Najwyższy odebrał faraonowi wolność. Raczej sprawy zaszły za daleko i nie było już drogi powrotu. By posłużyć się przykładem Arystotelesa – Majmonides był wszak arystotelikiem: można z własnej woli nie słuchać lekarzy i wpędzić się w chorobę. Człowiek w tej sytuacji miał wybór, by pozostać zdrowym, ale – zachorowawszy – z własnej woli nie wyzdrowieje. Uporczywie powtarzane niewłaściwe postępowanie z czasem staje się nawykiem albo – nie daj Boże – nałogiem. Czasem już nie sposób go zmienić lub z niego wyjść. Ostrzega nas rabin Icchak: „początkowo grzech jest jak mijający przechodzień, potem jak zatrzymujący się na dłużej gość, aż wreszcie zmienia się w pana domu”. Opamiętajmy się, nim będzie za późno. ©
