Na skróty

"Społeczeństwo europejskie jest jedynym społeczeństwem, w którym proces poznania historycznie stał w sprzeczności z władzą. Kiedy Kopernik powiedział, że Ziemia się kręci wokół Słońca, sprzeciwił się ówczesnej władzy, sprzeciwił się obowiązującej wówczas ideologii. Żadne z innych społeczeństw, powiedzmy społeczeństw Wschodu, żadne nie było w stanie znieść takich prawd, które stały w całkowitej sprzeczności z tym, co było ogólnie przyjęte, uznawane przez władzę, ideologię czy religię. W Europie tymczasem te wartości zawsze miały siłę przebicia, niezależnie od tego, jaką trzeba było zapłacić za to cenę. Drogę europejskiego rozwoju zawsze określało poznanie. Tak więc wolność zdefiniowałbym dzisiaj następująco: droga do poznania dla wszystkich musi być otwarta. Jak wiemy, ani w nazistowskiej, ani w sowieckiej dyktaturze nie wolno było mówić tego, o czym wiedzieliśmy. Móc powiedzieć, znaczy bowiem być wolnym. (...) [Dziś] ludzie muszą przestawić się na coś bardzo dziwnego, na coś dotychczas nieznanego. Muszą stać się odpowiedzialni za swoje indywidualne losy, czar dyktatury polega na tym, że zdejmuje ona z człowieka odpowiedzialność. Dyktatura, jak to się mówi w Budapeszcie, załatwia sprawę. (...) I to jest właśnie straszne. Nie mam tu wcale na myśli jakichś szczególnie skrajnych sytuacji, ludobójstwa czy podobnych rzeczy, ale sytuacje najzupełniej codzienne, w których człowiek nie poczuwa się do żadnej odpowiedzialności i zapomina, że największy skarb, jaki dostał w dniu swoich narodzin, to jego indywidualna, niepowtarzalna osobowość. (...) Najtrudniej jest być indywidualną osobowością, przyjrzeć się sobie dokładnie i stać się samodzielnym człowiekiem. To bardzo trudne zadanie, nie tylko w czasach dyktatury, ale także w społeczeństwie demokratycznym; powszechne stają się zjawiska, które mogą świadczyć o tym, że ludzie coraz częściej pragną wyzbyć się swojej indywidualnej osobowości" - mówi Imre Kertész w rozmowie opublikowanej w “Nowych Książkach" (2004, nr 11). W miesięczniku także blok recenzji z książek węgierskiego noblisty - autorstwa Michała Głowińskiego, Jacka Leociaka i Heleny Zaworskiej. W wieku 91 lat zmarła w Warszawie Erna Rosenstein, malarka i poetka, wdowa po Arturze Sandauerze. Studiowała malarstwo w Wiedniu i Krakowie, była współzałożycielką pierwszej Grupy Krakowskiej, współpracowała z przedwojennym Teatrem Artystów Cricot, związana była z komunistyczną lewicą. Po wojnie należała do reaktywowanej Grupy Krakowskiej; tworzyła pod wpływem surrealizmu. Od lat 70. publikowała także wiersze (“Ślad" - 1972, “Spoza granic mowy" - 1976, “Czas" - 1986, “Płynie rzeka" - 1998). W 1996 r. za twórczość malarską otrzymała prestiżową nagrodę im. Jana Cybisa. 80. urodziny obchodził Andrzej Łapicki, wybitny aktor. Laureatem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza został Wojciech Albiński, autor książki “Kalahari" (2003), zbioru opowiadań osadzonych w rzeczywistości współczesnej Republiki Południowej Afryki, nominowanego także do Nike. Do księgarń trafia właśnie jego kolejny tom prozy - “Królestwo potrzebuje kata". Rozmowę Anny Matei z Wojciechem Albińskim wkrótce opublikujemy. Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za działalność w imię polskiej racji stanu (przyznawaną przez “Rzeczpospolitą") otrzymał Ośrodek Studiów Wschodnich oraz - pośmiertnie - jego założyciel, Marek Karp. Laureatami powołanej przez tygodnik “Wprost" i przyznanej po raz 14. Nagrody Kisiela zostali w tym roku Jerzy Hausner, Teresa Bogucka oraz Adam Krzanowski, właściciel produkującej krzesła firmy “Nowy Styl". Tegoroczną nagrodę Goncourtów otrzymał Laurent Gaudé za powieść “Le Soleil des Scorta" (“Słońce rodziny Scortów"). Po premierze sztuki Jerzego Pilcha “Narty Ojca Świętego" (reż. Piotr Cieplak, Teatr Narodowy w Warszawie) pisze Roman Pawłowski: “Z głęboką mądrością, a zarazem poczuciem humoru Pilch rysuje portret społeczeństwa, w którym chrześcijańskie wartości i miłość do Papieża to slogany. Naskórkowa wiara, podwójne standardy moralne, traktowanie Ojca Świętego jak Złotego Cielca, któremu stawia się tandetne pomniki, ale którego słowa ignoruje się lub wykrzywia, oto rzeczywistość Granatowych Gór, czyli Polski". Recenzja Piotra Gruszczyńskiego ze spektaklu Cieplaka - w tym numerze “TP". W warszawskiej Operze Narodowej odbyła się premiera baletu “Musagete" Borisa Ejfmana, stworzonego przez rosyjskiego choreografa w hołdzie dla George’a Balanchine’a, którego 100. rocznica urodzin minęła w tym roku. Do kiosków trafił pierwszy numer miesięcznika “Kraków" pod redakcją Jana Pieszczachowicza. W piśmie ankieta “Czy Kraków staje się pustynią kulturalną?" (wśród respondentów m. in. Tadeusz Nyczek, Bogusław Schaeffer i Jacek Woźniakowski), nowy wiersz Wisławy Szymborskiej, wspomnienia o ks. Stanisławie Musiale i Zbylucie Grzywaczu, sylwetki tegorocznych laureatów Nagród Miasta Krakowa (m. in. Karoliny Grodziskiej i Władysława Stróżewskiego), portrety kardiochirurga Antoniego Dziatkowiaka i prawnika Stanisława Waltosia, dyrektora Muzeum Uniwersyteckiego, rozmowy z historykiem Andrzejem Chwalbą (autorem dwóch ostatnich tomów “Dziejów Krakowa"), rektorem UJ Franciszkiem Ziejką i szefem Comarchu Januszem Filipiakiem. A także uwagi Aleksandra Fiuta o późnych wierszach Czesława Miłosza i artykuł Henryka Markiewicza o tym, co działo się w Krakowie sto lat temu. W Muzeum Sztuki w Łodzi otwarto jubileuszową wystawę grupy artystycznej Łódź Kaliska (Marek Janiak, Andrzej Kwietniewski, Adam Rzepecki, Andrzej Świetlik i Andrzej Wielogórski), powstałej w roku 1979 i sławnej ze skandalizujących akcji i fotografii (jak Matka Boska Częstochowska z wąsami, a ostatnio - publikowana w “Playboyu" nowa wersja polskiego godła, czyli naga modelka z orlimi skrzydłami). Grand Prix Krakowskiego Festiwalu Filmów Niezależnych otrzymał Filip Marczewski (syn reżysera Wojciecha Marczewskiego), autor etiudy fabularnej “Cyrano", poświęconej grupie młodych aktorów, grających w teatrzyku dla dzieci. Pozostałe nagrody otrzymali Marek Cichy (“Druga strona cienia"), Filip Sadowski (“Pytanie z sali") oraz Paweł Galiński (“Wejście kciuka 3"). 15 listopada rozpoczyna się II Warszawski Festiwal Filmów o Tematyce Żydowskiej. Szczegółowy program: