Zmarła tragicznie Barbara N. Łopieńska, znakomita dziennikarka, mistrzyni wywiadu. Zmarł po długiej chorobie Czesław Niemen, pieśniarz i kompozytor, autor i wykonawca utworów tak sławnych jak “Dziwny jest ten świat" i “Pod papugami". “Filozofię Innego uprawiał Józef Tischner z pasją i przenikliwością, aż do końca swojej ziemskiej wędrówki. W niestrudzonym głoszeniu jej przekonań i zasad - i to właśnie dziś, w czasach, w których żyjemy - tkwi głęboki humanizm i prawdziwy heroizm. A dlatego ma ona, poza walorami ściśle naukowymi, cenę tak wysoką, że występuje z otwartością i odwagą w obronie drugiego człowieka, w obronie Innego w świecie tak często poddającym się pokusom egoizmu i zachłannego konsumeryzmu - pisze w styczniowym “Znaku" Ryszard Kapuściński. - Problem Innego i relacji z nim, stosunku do niego, filozofia spotkania rozważała dotychczas na ogół w sytuacji naocznej bezpośredniości i w obrębie tej samej kultury. Przed tym kierunkiem filozoficznym stoi jeszcze otworem pole dociekań nad relacją Ja - Inny, kiedy jedna ze stron należy do innej rasy, religii lub kultury. (...) Zaczynamy już nieodwołalnie wchodzić w epokę, kiedy jednoznaczne równanie my = Europejczycy, jako synonim wszystkich ludzi na świecie, zostaje zakwestionowane przez trwające przemiany dziejowe. W następstwie tych przemian obudziły się bowiem, ożyły i zaczęły domagać równoprawnego miejsca przy okrągłym stole świata inne, i wcale liczne, a dotychczas zdominowane lub zmarginalizowane kultury. (...) W tych staraniach o nowe miejsce pod słońcem i przyznanie godnych praw Innemu filozofowie i myśliciele tamtych i podnoszących się kultur będą mogli czerpać inspirację z dorobku myśli krakowskiego duchownego, myśliciela z Łopusznej". Najnowszy numer miesięcznika - zatytułowany “Inny - Obcy - Bliźni" - przynosi też m.in. fragment zamierzonej przez Tischnera kontynuacji “Filozofii dramatu". Minęła piąta rocznica śmierci Jerzego Grotowskiego. We wrocławskim Ośrodku Grotowskiego zaprezentowano tłumaczenie wykładu, jaki twórca “Apocalypsis cum figuris" wygłosił w College de France w 1997 roku. “To cudowne ocalenie utwierdzało go w przekonaniu, że tym razem to już naprawdę, i że czas, jaki mu pozostał, należy wykorzystać do maksimum. (...) Wiersze, które powstały, były pospiesznym, jakby obnażonym świadectwem stanu ducha, który odnalazł w sobie, a który nazwałbym metafizycznym uzasadnieniem własnego istnienia - ostatni rok Zbigniewa Herberta wspomina w “Życiu" Krzysztof Karasek. - On, poeta by tak rzec »obiektywny«, zwracał się po raz pierwszy ku sobie, a zatem odsłaniał się, otwierał na ciosy, on, mistrz poetyckich zasłon. Godził się z ludźmi, godził się z sobą. Pogodził się wreszcie z Bogiem, z którym nie można powiedzieć, żeby się wadził, ale z którym stosunki jego były zagmatwane. W ostatnich tygodniach czytał Mertona, który miał okazać się jego Wergilim w wędrówce na ostatni poziom »siedmiopiętrowej góry«. (...) Przypuszczam, że pod koniec życia skłaniał się ku traktowaniu swoich wczesnych zainteresowań antykiem za apostazję. Dlatego tak bliskie były mu »Rozważania sokratejskie« Życińskiego, które mu podsunąłem: godziły Jezusa z Sokratesem". Nagrodę miesięcznika “Nowe Książki" za rok 2003 otrzymali Tadeusz Gadacz i Bogusław Milerski, redaktorzy dziesięciotomowej encyklopedii “Religia" Wydawnictwa Naukowego PWN. “Chciałem opowiedzieć kilka intensywnych historii. To jest przesłanie radosne, bo na tym polega siła opowieści. Na końcu są prosto wyrażone jadowite i pełne goryczy wnioski, ale czy one przekreślają to, co powiedziane zostało wcześniej, i czy to prawda, czy jeszcze jedna z masek tej książki, tego ja nie wiem" - Jerzy Pilch komentuje w “Rzeczpospolitej" w rozmowie z Krzysztofem Masłoniem swoją najnowszą powieść, “Miasto utrapienia". Powstały właśnie Instytut Książki planuje na rok 2004 m.in. przygotowanie programu Roku Polskiego na Ukrainie i spotkań z literaturą podczas Sezonu Polskiego we Francji, przygotowanie Roku Gombrowiczowskiego, prezentacji młodych twórców w ramach festiwalu kulturalnego w Berlinie, zorganizowanie III Krakowskiego Spotkania Poetów oraz kampanii reklamowej propagującej czytanie. “Czas Ubu to dyktatura chama pod sztandarem demokracji. Ale nie on, oczywisty szwarccharakter, jest tu głównym obiektem satyry - pisze Tadeusz Sobolewski o filmie Piotra Szulkina. - Jarry mówił: Ubu to ja. Szulkin mówi: Ubu to my. Jego Ubu jest emanacją zbiorowej głupoty. Tyran i lud są tu siebie warci". W wywiadzie dla portalu Stopklatka.pl twórca “Golema" zapowiada, że chce zekranizować “Króla Maciusia Pierwszego" Korczaka: “To wielki traktat o państwie. Opowiada o jego funkcjonowaniu, o niebezpieczeństwach, które na nie czyhają, oraz o jego patologiach. Według mnie taki film bardzo by się nam teraz przydał. Ja niestety mam tę cholerną i głupią potrzebę realizowania filmów, które są rodzajem dialogu zawieszonego między władzą a społeczeństwem". Andrzej Wajda nakręci film “Polska, 2 maja" według scenariusza Andrzeja Saramonowicza. Film ma opowiadać, poprzez metaforę rozpadającego się budynku i Altmanowską mozaikę bohaterów, o kryzysie III Rzeczypospolitej. Tomasz Bagiński, autor animowanej “Katedry", przygotowuje “Sztukę spadania", której bohaterami będą zdziwaczali wojskowi. “Chciałem odetchnąć od tematów patetycznych - powiedział “Rzeczpospolitej" Bagiński - dlatego nowa opowieść będzie ironiczno-satyryczna, inspirowana humorem Monty Pythona i Stanleya Kubricka z filmu »Dr Strangelove...«". W Nowym Jorku odniosła sukces inscenizacja jednoaktówek Sławomira Mrożka “Strip-tease" i “Na pełnym morzu", zrealizowana przez Paula Borgetto na deskach La Mama Theatre. Reżyser planuje kolejne premiery, m.in. “Kartoteki" Różewicza oraz adaptacji opowiadań Borowskiego. “Teoria północnej odwagi, odwagi heroicznej, jest Tolkienowi bardzo bliska. Ta odwaga jest specyficzna. Najlepiej obrazuje ją cytat ze staroangielskiego poematu o bitwie pod Maldon z 991 roku między Anglosasami a wikingami, w której ci pierwsi ponieśli klęskę. Gdy w walce ginie angielski wódz, jeden z jego ludzi - świadom nieuchronnej porażki - mówi: »Niech nasza myśl będzie głębsza, a odwaga tym większa, im mniej mamy sił« - mówi Marcin Morawski w dyskusji o Tolkienie, zamieszczonej w “Mówią Wieki" (2004, nr 1). - To przekonanie o klęsce, brak nadziei są obecne we »Władcy Pierścieni«. W »duchu północnym« jest też jednak mała iskierka nadziei. »Edda poetycka« kończy się wizją zagłady bogów i ludzi, ale potem opisane są narodziny nowego świata. Zatem nadzieja jest, ale tak nikła, że trzeba być przygotowanym na przegraną. Wyprawa Froda i Drużyny jest szaleństwem. Tak naprawdę nie jest do końca udana, bo choć powiernik dociera do Orodruiny, to w decydującym momencie mówi: Pierścień jest mój. I tu chyba ujawnia się katolicyzm Tolkiena. W ostatniej chwili przychodzi ratunek, i to z najmniej oczekiwanej strony". W numerze znajdziemy też artykuł Roberta Suski, stawiający hipotezę, iż bitwa na Polach Pelennoru wzorowana była na bitwie na Polach Katalaunijskich z 451 r., kiedy to naprzeciw siebie stanęli Hunnowie pod wodzą Attyli oraz koalicja Wizygotów i Rzymian, dowodzonych przez Aecjusza. W Wydawnictwie WAM ukazała się natomiast książka “Znaleźć Boga we »Władcy Pierścieni«" Kurta Brunera i Jima Ware’a, którzy widzą w powieści Tolkiena zaszyfrowane przesłanie chrześcijańskie. Jerzy Duda-Gracz, Franciszek Starowieyski, Igor Mitoraj, Edward Dwurnik i Stasys Eidrigevicius to - zdaniem krytyków wypowiadających się w ankiecie “Art&Business" (styczeń-luty 2004) - najbardziej przecenieni polscy artyści. Międzynarodowym rynkiem sztuki wstrząśnie natomiast aukcja planowana przez dom aukcyjny Sotheby’s na początek maja. Pod młotek pójdzie ponad 40 obrazów z prywatnej kolekcji rodziny Whitney, wśród nich m.in. dzieła Maneta i Degasa oraz “Chłopiec z fajką" Picassa. Planowany przychód z aukcji szacowany jest na 140-190 milionów dolarów. Charytatywna akcja Telewizji Polskiej “Reklama Dzieciom" przyniosła 998 tys. złotych. Pieniądze, pochodzące z reklam nadanych przez TVP 1 w Wigilię, zostaną przeznaczone na potrzeby dzieci w najtrudniejszej sytuacji materialnej.