Medycyna: Nobel za wirusy

Niemiecki wirusolog Harald zur Hausen (German Cancer Research Centre w Heidelbergu) otrzymał nagrodę za odkrycie wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV - Human Papilloma Virus). Z kolei Francuzka Françoise Barré-Sinoussi (Instytut Pasteura w Paryżu) i jej rodak Luc Montagnier (World Foundation for Aids Research and Prevention) zostali nagrodzeni za odkrycie ludzkiego wirusa upośledzenia odporności - HIV.

Obydwa wirusy w większości wypadków są przenoszone drogą płciową.  - Rozprzestrzenianie tych groźnych zarazków wpisuje się ogólnoświatową epidemię chorób przenoszonych przez kontakty seksualne, których liczba drastycznie rośnie na całym świecie, także w Polsce - mówi prof. Sławomir Majewski, dyrektor Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Przenoszonych Drogą Płciową Akademii Medycznej w Warszawie. Wirus HPV, najczęstszy wirus przenoszony przez kontakty seksualne wykrywa się aż 99,7 proc. kobiet chorujących na raka szyjki macicy. Do niedawna każdego roku na całym świecie zapadało na niego 500 tys. kobiet. Połowa z nich umierała. Dzięki odkryciu Haralda zur Hausena od czterech lat dostępna jest szczepionka przeciwko HPV, która chroni przed zachorowaniem na raka szyjki macicy. Czy w porę?

Harald zur Hausen już w latach 70. był przekonany, że wirus HPV przyczynia się do raka szyjki macicy u kobiet. Jednak kiedy rozpoczynał swoją karierę naukową jeszcze nikt nie dostrzegał związku między wirusami a nowotworami. Milowym krokiem do odkrycia Zur Hausena była jego współpraca ze znakomitymi amerykańskimi wirusologami, Wernerem i Gertrudą Henle’ami ze School of Medicine of Pennsylvania University. Wtedy zaobserwował, że wirus Epsteina-Barra powoduje zmiany w chromosomach komórek  chłoniaka Burkitta. Potem jego badania dowiodły, że wirusy mogą przetrwać w komórkach człowieka, wbudowane w genom i ten sposób zmieniać je w komórki rakowe. Zur Hausenowi nie udało się przekonać świata naukowego do pogłębienia tych analiz - bo badania nad związkiem wirusów z rakiem nadal uważano za stratę pieniędzy. Dopiero w 1977 r. kiedy zur Hausen został dyrektorem instytutu wirusologii we Freiburgu w Niemczech, zespół naukowców pracujących pod jego kierunkiem wyizolował wirusa HPV z kłykcin na narządach płciowych. Kolejne badania wykazały obecność wirusa HPV 16 w połowie próbek komórek rakowych pobranych za pomocą biopsji. HPV 18 z kolei był obecny w ok. 20 proc.

Od  1984 r. badacz próbował przekonać wiodące firmy farmaceutyczne na świecie do badań nad szczepionką przeciwko wirusowi HPV. Wszyscy uznali jednak, że są pilniejsze problemy do rozwiązania. Praca niemal całego życia Haralda zur Hausena przyniosła korzyści ludzkości  dopiero niedawno - w 2004 r. opublikowano  badania dowodzące, że szczepionka przeciwko wirusowi HPV skutecznie chroni przed zachorowaniem na raka szyjki macicy.

Czy przyznanie Nagrody Nobla odkrywcom wirusa HIV przyspieszy badania nad szczepionką przeciwko temu groźnemu zarazkowi? - Co roku wydawanych jest kilkaset do miliarda dolarów na badania nad szczepionką przeciwko HIV. Wirus jednak wciąż wymyka się uczonym spod kontroli - mówi prof. Majewski. Badacze nie mogą znaleźć słabego punktu wirusa HIV. Wciąż zmienia się struktura białek otoczki wirusa. Nadzieją jest glikoproteina określana jako gp120. Jeszcze nie wiadomo jednak, czy możliwe jest opracowanie leku, który spowoduje wytwarzanie przeciwciał u osób, które przedtem nie miały styczności z wirusem.

Jednak właśnie dzięki Françoise Barré-Sinoussi i Lucowi Montagnier udało się przełamać impas w leczeniu AIDS. Przed rokiem 1983, zanim francuscy badacze odkryli wirus HIV, nie wiadomo było, jak się bronić przed AIDS. Dopiero oni, badając próbkę węzła chłonnego młodego pacjenta chorego na tę chorobę, wykryli cząsteczki słynnego wirusa. Dzięki temu odkryciu udało się opracować testy wykrywające zakażenie Rozwinęły się także leki hamujące progresję HIV. - Od dwóch lat dostępne są już cztery grupy leków. Leki nowej generacji hamują wniknięcie wirusa HIV do komórek organizmu. Dzięki nim wirus ma mniejsze szanse na to, by uodpornić się przeciwko nowym lekom - wyjaśnia prof. Majewski.

Teraz niektórzy porównują AIDS do cukrzycy - przy właściwym leczeniu, osoby zakażone HIV mogą żyć niemal równie długo, jak osoby zdrowe. Zdaniem prof. Majewskiego, istotne jest jednak także to, że tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii uświadamia, jak groźne mogą być choroby przenoszone przez kontakt seksualny i jak ważne jest zapobieganie im.