Mądrość według Jezusa, syna Syracha

O ile zatem Księga Syracha napisana jest z intencją wspierania systemu patriarchalnego, ma również wpływ na to, jak ukazano w niej upersonifikowaną Mądrość. Poświęca jej autor, podobnie jak kobietom, wiele miejsca. Przynajmniej sześć fragmentów traktuje o niej jako o głównym temacie: od początkowego - 1, 1-30, przez trzy kolejne: 4, 11-19; 6, 18-37; 14, 20 - 15, 8 - do kluczowego rozdziału 24 oraz końcowego 51, 13-30. Jedynie dwa spośród nich to własne mowy Mądrości (4, 15-19; 24, 3-22). W pozostałych tekstach autor mówi o niej, rozwijając naukę poprzedników o kilka nowych aspektów.

Znajdujemy zatem w Księdze Syracha podobieństwa do obrazu Mądrości z Księgi Przysłów - zwłaszcza w tych fragmentach, które mówią o niej jak o Bogu. Upersonifikowana Mądrość przedstawiona zostaje jako kobieta, zapraszająca szukającego jej na ucztę: “Karmi go chlebem rozumu i poi wodą roztropności" (Syr 15, 3; por. 24, 18nn), a więc darami pochodzącymi od Boga. W ostrych słowach ostrzega przed porzuceniem jej - tak jak tylko Bóg może ostrzegać (4, 19). Należy ją miłować całym swoim jestestwem: “Zbliż się do niej całą duszą i całą mocą trzymaj się jej dróg" (6, 26; por. Pwt 6, 5). “Kto ją miłuje, miłuje życie, kto jej szuka, dostąpi łaski u Jahwe. (...) Kto jej służy, służy Świętemu, kto ją miłuje, tego i Pan miłuje" (Syr 4, 12.14). Znajdujemy teksty przez porównania starające się opisać wielkość Mądrości: “Nie pozna jej w pełni pierwszy, nie zdoła jej zgłębić ostatni; myśli jej bowiem są rozleglejsze niż ocean, a jej rada jest bardziej głęboka niż wielka przepaść" (24, 28n).

Księga Syracha zawiera jednak także fragmenty wskazujące podporządkowanie Mądrości. Według nich jest stworzeniem, choć wspaniałym i niezgłębionym, ale zobowiązanym do posłuszeństwa Jahwe, jedynemu Bogu Izraela. “Jam wyszła z ust Najwyższego (...) i jak mgła okryłam ziemię. Zamieszkałam na wysokościach a tron mój na słupie obłoku. Przemierzyłam okrąg niebios i obeszłam głębiny otchłani; (...) Stwórca Wszechrzeczy dał mi rozkaz, Ten, który mnie stworzył, oznaczył miejsce na mój namiot, i rzekł: »Zamieszkaj w Jakubie i obejmij dziedzictwo Izraela« (...). Przed wiekami, na początku mnie stworzył, i po wiek wieków nie przeminę" (24, 3-5. 8-9). Mądrość pełni służbę w świątyni Jahwe: “Rozpoczęłam przed Nim służbę w świętym Namiocie, i tak zostałam osadzona na Syjonie" (24, 20).

Nowymi elementami, wprowadzonymi do teologicznej wizji Mądrości przez autora Księgi Syracha, jest zestawienie jej czy niemal utożsamienie z bojaźnią Jahwe, spełnianiem przykazań, Prawem Bożym, czyli Torą, świątynią Jerozolimską i sprawowanym w niej kultem - a więc przez wszystkie te wielkości - z Izraelem. I tak: “Wszelka Mądrość od Pana pochodzi i jest z Nim przez wieki" (1, 27). On dał ją wszelkiemu stworzeniu, lecz przede wszystkim tym, którzy się Go boją. Bojaźń Pana jest zaczątkiem Mądrości (1, 14), jej pełnią (1, 16), koroną (1, 18) i korzeniem (1, 20). Myśl ta, spotykana w literaturze mądrościowej, jak i u proroków, zostaje przez Syracha wyeksponowana i poszerzona. Ten, kto boi się Pana, postępuje według Jego przykazań: “Jeśli pragniesz mądrości, zachowuj przykazania, a Pan ci jej użyczy" (1, 26). Kwintesencją podejścia autora Księgi jest pierwsza uwaga komentarza do mowy Mądrości w rozdziale 24: “Wszystko to mieści się w Księdze Przymierza Najwyższego Boga, w Prawie, które ogłosił Mojżesz jako dziedzictwo dla zgromadzeń Jakuba" (24, 23). Syrach podejmuje próbę interpretowania Tory w świetle Mądrości, połączenia partykularnego daru danego narodowi wybranemu z uniwersalną wizją Mądrości.

Choć zatem obrazy, jakimi posługuje się w szkicowanym teologicznym obrazie Mądrości, są niewątpliwie kobiece: “Ona jak matka wychodzi mu [szukającemu jej] naprzeciw i przyjmuje go jak świeżo poślubiona małżonka" (15, 2); lub kojarzone z kobiecymi postaciami bóstw narodów ościennych, jak symbolika drzew (15, 26nn; 24, 12-17), obraz ten nie daje kobietom możliwości identyfikacji z niezależną od męskiej dominacji Mądrością. Niejednoznaczność autora Księgi Syracha wynika z jednej strony z dostrzeżenia przez niego braków wyłącznie męsko rozumianego monoteizmu, z drugiej strony - niemożliwości porzucenia go. Trudność znana z dzisiejszych dyskusji teologicznych...