Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Sobór oczywiście sięgał do tradycji Kościoła i jego nauki o sakramentach. W starożytności chrześcijańskiej pojęcie "sakrament" było traktowane elastycznie. Do sakramentów zaliczano np. Pismo ("pod literą Pisma Duch działa skutecznie" pisał Paschazy Radbert w IX w.), św. Augustyn do sakramentów zaliczał "Credo" i "Ojcze nasz", inni autorzy wodę, olej, nałożenie rąk, profesję monastyczną i pogrzeb. Słowo "sakrament" stosowano zresztą wymiennie z terminem "tajemnica". W tym sensie o małżeństwie jako o sakramencie mówi św. Augustyn, powołując się na piąty rozdział Listu do Efezjan: "Tajemnica (sacramentum) to wielka, a ja mówię, w odniesieniu do Chrystusa i Kościoła".
Kanoniczna lista sakramentów nie istniała do XII wieku. Ani na Zachodzie, ani na Wschodzie problem określenia liczby sakramentów jakoś się nie jawił, co nie oznacza nieobecności sakramentów w życiu Kościoła. Dlatego gdy w wieku XII pojawia się precyzyjna lista siedmiu sakramentów, czyli rytów skutecznych (w odróżnieniu od rytów będących jedynie znakami), zostaje szybko przyjęta przez teologów i urzędowe nauczanie Kościoła. Była ona syntezą refleksji nad dziedzictwem starożytności chrześcijańskiej, doktrynalnym jej zapisem. Jednak nie katalog sakramentów był pierwszy, pierwsze były sakramenty. Nic więc dziwnego, że każdy stanowi szczególny przypadek i historia rozumienia każdego z nich przez Kościół jest inna.
Czy pierwsi chrześcijanie zawierali "śluby kościelne"? Małżeństwo chrześcijan, określane lub nie mianem sakramentu, od początku było dla Kościoła rzeczywistością, mającą odniesienie do Boga, a to z racji stworzenia i odkupienia. Zawsze wierzono, że - jak powiada Sobór Trydencki - łaska Chrystusa "wydoskonala" i "wzmacnia" ludzką miłość i (to dopowiedzenie pochodzi od Leona XIII) "czyni ją doskonałą". Tego przekonania nie podważa fakt, że przed IV-V wiekiem małżeństwo nie wiązało się w Kościele z jakąkolwiek celebracją. Chrześcijanie przyjmowali zwyczaje tradycyjnego małżeństwa rzymskiego. Ceremonie miały charakter rodzinny, być może zdarzało się, że towarzyszyło im błogosławieństwo udzielane przez kapłana. "Żenią się jak wszyscy" - pisał autor Listu do Diogneta u końca II wieku.
Świętość małżeństwa dla chrześcijan wynikała z chrztu i wiary w Chrystusa. Od małżeństw pogan odróżniały je takie reguły, jak nierozerwalność czy dopuszczalność małżeństwa niewolników. Małżeństwo postrzegano, i do dziś się postrzega, jako znak (zgodnie z nauką św. Pawła) łączności Chrystusa z Kościołem. Jest to pewna osobliwość tego sakramentu. W innych znak oznacza dostępny dla wiary dar przez niego udzielany, tu jest znakiem rzeczywistości wcześniejszej. Leon XII łączy te dwa wątki, mówiąc, że "powód, dla którego małżeństwo jest sakramentem, to ten, iż jest on świętym znakiem, który wytwarza łaskę i przedstawia mistyczne zaślubiny Chrystusa i Kościoła".
Wybitny historyk dogmatów Henri Bourgeois przewiduje dalszy rozwój teologii małżeństwa, bowiem, jak zauważa, doktryna małżeństwa głoszona przez łacińskie magisterium jest mniej rozwinięta niż nauka o innych sakramentach. Tu przeważał zwykle aspekt duszpasterski i etyczny. Objaśnienia wymaga np. pytanie, kto udziela sakramentu: kapłan (twierdzi chrześcijański Wschód) czy małżonkowie sobie nawzajem (Zachód). I inne: czy każde małżeństwo ochrzczonych (także niewierzących) jest sakramentalne, jaki jest kościelny status rozwiedzionych, którzy powtórnie weszli w związki małżeńskie, status stałych związków osób ochrzczonych, które nie zawarły małżeństwa sakramentalnego...
