Całe życie chrześcijanina

Adhortacja, pierwszy tego rodzaju dokument Benedykta XVI, stanowi podsumowanie XI Zwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów, który obradował w dniach 2-23 października 2005 r. na temat Eucharystii. Przypomnijmy: biskupi na zakończenie synodów przekazują papieżowi tzw. propozycje (propositiones), syntezę obrad, zawierającą podstawowe wnioski, w tym przypadku co do liturgii. Z kolei papież wykorzystuje je w wolny sposób (synody nie obligują go; mają charakter doradczy). Uderza, że Benedykt XVI w "Sacramentum caritatis" przywołuje 49 z 50 propositiones biskupów (pomija jedną, którą trudno uznać za najbardziej istotną) - to chyba adhortacyjny rekord.

Składający się z 97 punktów dokument tworzą trzy rozdziały, odzwierciedlające strukturę propositiones: "Eucharystia, misterium wiary", "Eucharystia, misterium celebracji", "Eucharystia, misterium życia". Jego istotę dobrze ujął komentator agencji Catholic News Service: "Katolicy muszą wierzyć w realną obecność Jezusa w Eucharystii, celebrować liturgię z pietyzmem i żyć w taki sposób, by demonstrować swoją wiarę".

"Sacramentum caritatis", przypominając tradycyjne nauczanie Kościoła o Eucharystii, przedstawia liczne uwagi i postulaty duszpasterskie, ale też formułuje szereg problemów domagających się dalszych studiów. Oto zaledwie kilka z nich, nawiązujących do spraw najbardziej dyskutowanych podczas Synodu Biskupów.

Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej

Papież duże znaczenie przypisał sprawie porządku sakramentów inicjacji: chrztu, bierzmowania i Pierwszej Komunii. Chodzi np. o ich kolejność i wiek osoby, która je przyjmuje. Istnieją w tym względzie różne tradycje duszpasterskie, a różnice nie mają charakteru doktrynalnego. W Kościołach wschodnich nawet niemowlęta otrzymują chrzest i bierzmowanie w tym samym czasie, podobnie Pierwszą Komunię. Benedykt XVI dostrzega możliwość wypracowania zmian w porządku sakramentów inicjacji w ramach Kościoła katolickiego. Pisze: "Należy zweryfikować, jaka praktyka może w rzeczywistości lepiej dopomóc wiernym, by postawić sakrament Eucharystii w centrum, jako rzeczywistość, do której cała inicjacja chrześcijańska zmierza". Jest to zadanie lokalnych Konferencji Episkopatów, współpracujących z Kurią Rzymską.

Celibat kapłański

Benedykt XVI potwierdził obowiązywalność celibatu kapłańskiego w Kościele łacińskim. Podkreślił, że problemu braku powołań nie rozwiąże się "jedynie poprzez zwykłe zabiegi pragmatyczne". Tu potrzebne jest właściwie prowadzone duszpasterstwo i "polityka" budzenia powołań. Zauważył jednak: "Na pewno przydałoby się bardziej równomierne rozmieszczenie duchowieństwa. Potrzeba solidnej pracy nad budzeniem osobistej wrażliwości. Niech biskupi angażują do pracy duszpasterskiej instytuty życia konsekrowanego oraz nowe kościelne wspólnoty, z poszanowaniem ich własnych charyzmatów, i niech wzywają wszystkich duchownych do jeszcze większej dyspozycyjności w służbie Kościołowi tam, gdzie są potrzeby, również gdy wymaga to ofiary".

Komunia a osoby rozwiedzione

Papież potwierdził praktykę niedopuszczania do sakramentów osób rozwiedzionych, które zawarły nowy cywilny związek małżeński. Kościół przyjmuje takie stanowisko, ponieważ podobne związki - czytamy w adhortacji - obiektywnie sprzeciwiają się jedności miłości między Chrystusem i Kościołem, która manifestuje się i urzeczywistnia w Eucharystii. Benedykt XVI podkreślił jednak, że katolicy rozwiedzeni i żyjący w powtórnych związkach "nadal - pomimo ich sytuacji - przynależą do Kościoła, który ze szczególną troską towarzyszy im w ich pragnieniu kultywowania, na tyle, na ile to jest możliwe, chrześcijańskiego stylu życia poprzez uczestnictwo we Mszy św., słuchanie słowa Bożego, adorację eucharystyczną, modlitwę, uczestnictwo w życiu wspólnotowym, szczerą rozmowę z kapłanem czy ojcem duchownym, oddawanie się czynnej miłości, dziełom pokuty oraz zaangażowaniu w wychowanie dzieci".

Homilia

Benedykt XVI widzi konieczność poprawienia jakości homilii, które - jak się zdarza - są nazbyt abstrakcyjne i ogólne. Kazania - podkreśla - muszą ściśle wiązać się z celebracją sakramentalną i życiem wspólnoty. Duchowni, którzy je głoszą, winni opierać się na właściwej znajomości Pisma Świętego i pamiętać, że mają one pomagać wiernym w pełniejszym zrozumieniu i oddziaływaniu słowa Bożego na ich życie. "Jest wskazane - pisze Papież - by, wychodząc od trzyletniego cyklu lekcjonarza, przedstawiano wiernym w sposób właściwy homilie tematyczne" - według klucza, jakim jest struktura Katechizmu Kościoła Katolickiego: wyznanie wiary, celebracja misterium chrześcijańskiego, życie w Chrystusie, modlitwa chrześcijańska.

Znak pokoju

Papież, akcentując wagę liturgicznego znaku pokoju, podkreślił, że przy jego przekazywaniu konieczne jest zachowanie właściwej postawy i porządku. Winny one charakteryzować się powściągliwością, "co nie odbiera mu [znakowi pokoju] nic z jego wysokiej wartości, ograniczając się np. do przekazania tego znaku jedynie tym, którzy stoją obok". W przypisie do tego fragmentu adhortacji czytamy: "Poprosiłem odpowiednie dykasterie [Kurii Rzymskiej], aby przebadały możliwość umiejscowienia znaku pokoju w innym momencie, np. przed przygotowaniem darów na ołtarzu. Taki wybór wzbudziłby znaczące przypomnienie przestrogi Pana o koniecznym pojednaniu poprzedzającym wszelką ofiarę składaną Bogu (por. Mt 5, 23n)".

Niepełnosprawni

"Szczególną uwagę - podkreśla Benedykt XVI - należy poświęcić ludziom niepełnosprawnym. Jeśli ich kondycja na to pozwala, wspólnota chrześcijańska winna wspierać ich uczestnictwo w celebracji sprawowanej w miejscach kultu". Dlatego trzeba zadbać o to, by w budynkach sakralnych usunięto wszelkie architektoniczne przeszkody, które uniemożliwiają dostęp niepełnosprawnym. Należy też zapewnić Komunię św., na tyle, na ile to jest możliwe, "osobom upośledzonym umysłowo, ochrzczonym i bierzmowanym: otrzymują one Eucharystię w wierze, również w wierze ich rodziny lub wspólnoty, która im towarzyszy".

Język łaciński

Papież sugeruje, że byłoby dobrze, gdyby wielkie celebracje eucharystyczne, np. podczas liturgicznych spotkań międzynarodowych, sprawowano w języku łacińskim, z wyjątkiem czytań, homilii i modlitwy wiernych. "Proszę zatem, aby przyszłych kapłanów już w seminarium przygotowywano do rozumienia i celebrowania Mszy św. po łacinie, a także do posługiwania się tekstami łacińskimi, i do wykonywania chorału gregoriańskiego".

Na marginesie warto zauważyć, że komentator dziennika "Rzeczpospolita" (z 14 marca 2006 r.) dostrzega w uwagach Benedykta zdecydowanie zbyt wiele, pisząc: "Seminarzyści [zdaniem papieża] powinni uczyć się odprawiać mszę w rycie trydenckim (...)". Oczywiście, prawdą jest, że Msza trydencka (Msza Piusa V) posługuje się językiem łacińskim, ale również w tym języku napisany jest kanoniczny Mszał odnowionej liturgii (Mszał Pawła VI) - i o niego chodzi Papieżowi. Benedykt XVI, rozważając kwestię łaciny w liturgii, ani słowem nie sugeruje, że ma na myśli Mszę Piusa V. Więcej - w adhortacji nie zajmuje się sprawą tej Mszy (wspomina o niej raz we "Wprowadzeniu", poza kontekstem języka łacińskiego). Synod nie podjął tematu Mszy trydenckiej, tak samo też czyni Benedykt XVI.

Polityka

Katolicy pełniący funkcje publiczne "muszą podejmować decyzje dotyczące wartości fundamentalnych, takich jak szacunek i obrona ludzkiego życia od poczęcia aż do naturalnej śmierci, jak rodzina oparta na małżeństwie mężczyzny i kobiety, wolność wychowywania dzieci oraz promocja dobra wspólnego we wszystkich jego formach". Papież podkreśla: "Te wartości nie podlegają negocjacjom".

Przed Synodem Biskupów, jak i po nim, toczyła się gorąca debata wokół sprawy udzielania - lub nie - Komunii politykom-katolikom, którzy głoszą poglądy niezgodne z moralnym nauczaniem Kościoła, szczególnie o ochronie życia poczętego i homoseksualizmie. Niektórzy oczekiwali, że problem ten raz na zawsze rozwiąże właśnie adhortacja. Podczas rzymskiej konferencji prasowej, na której zaprezentowano treść "Sacramentum caritatis", zapytano o tę sprawę kard. Angelo Scolę z Wenecji. Hierarcha odpowiedział: "Papież nie zamierzał mówić tego, czego nie powiedział". Benedykt XVI - podkreślił kardynał - przypomina jednak o konieczności harmonii między wiarą a działaniem, szczególnie w przypadku polityków, "niemniej [papież] nie może zastąpić tu konkretnego biskupa [miejsca] w jego duszpasterskiej trosce".

***

Tematem, który przewija się przez całą adhortację, jest duchowość eucharystyczna wiernych. Za synodalnymi propozycjami biskupów Benedykt XVI podkreśla, że nie można jej ograniczyć do uczestnictwa we Mszy Świętej i adoracji Najświętszego Sakramentu. "Obejmuje ona całe życie". Oznacza to m.in., że Eucharystia - pisze Benedykt XVI - "przynagla nas do demaskowania sytuacji, które są niegodne człowieka, w których umiera się z powodu braku pożywienia, niesprawiedliwości lub wyzysku, daje nam też nową siłę i odwagę, by pracować wytrwale nad budowaniem cywilizacji miłości".