Co możemy zrobić?

To, co w dziś pisanych książkach jest schłodzone albo zabarwione nowymi, na ogół negatywnymi emocjami, tam wrze spontanicznie i wesoło. Taka erupcja nadziei, z jaką mieliśmy do czynienia latem 1980 r., nie zdarza się w Polsce często. Działał efekt kuli śnieżnej: do pierwszych odważnych dołączali następni; szybko rosnąca liczba robiła wrażenie, więc pojawiali się kolejni. Mówiąc o rodzącej się Solidarności, rychło przestano posługiwać się tysiącami czy nawet setkami tysięcy, mówiono o milionach. Kładliśmy się spać w państwie „partyjnym”, a obudziliśmy się w „solidarnościowym”.

Złudzenie? Być może. A jednak pamiętam, że zmieniła się atmosfera na ulicach, innym językiem mówili nauczyciele w szkole, nawet gazety, ciągle przecież kontrolowane przez władzę, zaczęły się zmieniać. Czytam „Etykę solidarności” i przypominam sobie, że tak właśnie było: ludzie wyszli z kryjówek. „Jesteśmy dziś tacy, jacy naprawdę jesteśmy. Nie ma sensu grać cudzych ról”. Przez lata mówiło się potem o „karnawale Solidarności”, choć słowo „karnawał” nie jest jednoznaczne i czasem używano go z przekąsem. Żyło się ciężko, ale było tak jak w opowieści o strajkującym stoczniowcu, który był gotów do końca życia jeść rzadką zupę, „byle tylko nie kłamali”.

Dziś w Europie znów mówi się dużo o solidarności – w związku z kryzysem migracyjnym – i to w podwójnym kontekście. Padają pytania o to, jak dalece zobowiązani jesteśmy do solidarności z tymi, którzy pukają do naszych bram. Ilu możemy pomóc? Jak powinna wyglądać nasza pomoc? Ale dużo mówi się też o solidarności wewnątrz samej Europy: jedne państwa oskarżają inne, że te nie są dość solidarne. W ogóle tych wzajemnych oskarżeń jest dziś na naszym kontynencie bardzo dużo; przypomina to trochę sytuację w Polsce na poczatku lat 90., po zwycięstwie obozu solidarnościowego. Mamy w Europie to, czego chcieliśmy: zamożność i bezpieczeństwo. Ludzie zawsze będą uciekać z terenów ogarniętych wojną lub dotkniętych kryzysem do stref bezpiecznych – nawet gdyby w krajach, do których trafią, mieli być obywatelami trzeciej kategorii. Duża liczba imigrantów z Bałkanów nie powinna być zaskoczeniem. Wojnę w byłej Jugosławii zakończono w sposób, który – od razu to było wiadomo – generować będzie ogromne problemy w przyszłości. O sytuacji w Syrii wiemy nie od dziś; zresztą wielu Polaków jeszcze w latach 70. jeździło w tamte rejony świata „na kontrakty”. Przypomina mi się dowcip Zbigniewa Jujki – matka pochylona nad zasypiającym synkiem mówi: „Tatuś pojechał pracować do biednego kraju, ale gdy wróci, będziemy bogaci”.

Marzyłoby mi się, żeby Polska – dumna z Sierpnia ’80 – była liderem europejskiej polityki wobec nowej fali imigrantów. Nie w tym sensie, że przyjęłaby ich najwięcej (nie jest na to przygotowana i nawet nie ma takiej potrzeby), ale żeby proponowała rozwiązania godzące ideały solidarnościowe z możliwościami, jakie mamy. Rozwiązania długofalowe to sprawa ponadeuropejska: nie da się fali imigrantów zatrzymać bez decyzji najsilniejszych politycznych graczy co do przyszłości Afryki czy Bliskiego Wschodu. W tę plątaninę interesów Polska skutecznie nie wkroczy. Ale może pomóc na przykład w formowaniu unijnej polityki wobec Bałkanów czy Ukrainy. Nie jest wykluczone, że nie będzie w tym miała żadnego bezpośredniego interesu – poza moralnym. Ale to właśnie byłoby bardzo w duchu Sierpnia – gdzie w końcu nie chodziło o taki czy inny postulat ekonomiczny, ale o to, żeby być n a p r a w d ę. ©