Wyjść i wrócić

Czym jest myślenie? Powiedzmy od razu: nie każdemu to słowo odpowiada. Są filozofowie, którzy powiedzą, że interesuje ich wyłącznie rozumowanie, a nie myślenie jako takie.

14.04.2014

Czyta się kilka minut

Sam ruch myśli to za mało. To, że myśli człowieka „są w ruchu”, nie oznacza, że przestał on być niewolnikiem swojej sytuacji. Myślenie może być częścią niewoli. Żeby się z niej wydobyć, wznieść się ponad swoje ograniczenia, trzeba rozumować, nie wystarczy myśleć.

Zobaczmy, jak to wygląda na co dzień. Oto mamy wreszcie chwilę, żeby pomyśleć. Jest jakiś problem, który nas nurtuje. Przypominamy sobie, co już na ten temat wiemy. Zaglądamy do książek, w których coś o tym czytaliśmy. Nagle dzwoni telefon. „Włącz szybko telewizor”, mówi podniecony głos w słuchawce. Rzeczywiście, właśnie w tej chwili dzieje się coś ważnego. Nasza myśl odbiega więc od problemu, który nas nurtował, i biegnie ku temu, co aktualnie ważne. Zaczynamy myśleć o tym, co mogą oznaczać te wydarzenia. Jak to się skończy? Do czego doprowadzi? Wtedy wzrok nasz pada na zegar umieszczony w rogu ekranu. Przypominamy sobie, że tego dnia mamy umówioną wizytę. Trzeba się zbierać. Myślimy o tym, żeby przed wyjściem o niczym nie zapomnieć: zabrać klucze, dokumenty, prezent. W połowie schodów zawracamy – zapomnieliśmy okularów.

Cały czas myślimy, a jednak nie możemy powiedzieć, że myślenie jest źródłem wyzwolenia. Czy jednak rzeczywiście – nie wyzwala? Czy w każdej z tych drobnych sytuacji życia codziennego myślenie nie jest przez nas doświadczane jako moc, która – pomimo wszystkich okoliczności ograniczających – pomaga nam działać: rozważać, oceniać, podejmować decyzje? Nie da się tego naszego wysiłku porównać do wysiłku Kanta, Ingardena czy Tischnera. Ale zasada jest podobna: myślenie porządkuje śmietnik, który rzeczywistość robi nam z głowy.

„Odwaga myślenia” – tak brzmi temat najbliższych Dni ­Tischnerowskich. Filozofka Chantal Delsol, gość główny tegorocznej edycji, wygłosi wykład zatytułowany „Myślenie jest rzeczą groźną”. Kiedy myślenie staje się groźne? Co znaczy odważnie myśleć? Znaczy to przede wszystkim – umieć wystąpić przeciwko samemu sobie. Śmiejemy się z tych, którzy mówią: „Mam swoje zdanie i się z nim zgadzam”. Ale czy z każdym z nas nie jest dokładnie tak samo? Chętnie rozwiewalibyśmy złudzenia innych, psuli ich dobre samopoczucie, kwestionując to, co uważają za pewnik. Wara jednak tym innym – a nawet naszym własnym myślom – od złudzeń, które sami pielęgnujemy. Każdemu z nas przychodzi czasem ochota skazać na śmierć Sokratesa. Za dużo pytań, za dużo siania wątpliwości. Podobnie jak każdemu z nas przychodzi ochota skazać na śmierć Chrystusa. Nauczyciel, który myje nogi uczniom? Bóg, który klęka przed człowiekiem? Na co nam takie rewolucje? Czy nie żyje się lepiej w świecie jasnych hierarchii i stałych podporządkowań?

Platon w „Państwie” powiada, że każdy, kto szuka mądrości, musi się narazić na gniew innych ludzi. Ale odwaga myślenia to przede wszystkim odwaga wystąpienia przeciwko nieprawdzie naszego własnego życia. „Prawda nas wyzwoli, powiada Jezus. Wyzwoli ku czemu?”, pyta chorwacki teolog Miroslav Volf (cytuję go za Tomášem Halíkiem). „Wyzwoli nas do tego, byśmy odbyli drogę od siebie samych ku innym i z powrotem, i w ten sposób spojrzeli na nasze wspólne dzieje zarówno z naszej, jak i z ich perspektywy – zamiast zamykać się i trwać w absolutnej prawdzie naszego własnego spojrzenia”.

Odbyć drogę ku innym i z powrotem, wyjść i wrócić do siebie mądrzejszym, odmienionym – czyż to nie piękna definicja myślenia, o jakie nam tutaj chodzi?


14. Dni Tischnerowskie w Krakowie potrwają od 23 do 26 kwietnia. Więcej informacji można znaleźć na stronie: www.tischner.pl. Zapraszam i życzę dobrych Świąt!

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Poeta, publicysta, stały felietonista „Tygodnika Powszechnego”. Jako poeta debiutował w 1995 tomem „Wybór większości”. Laureat m.in. nagrody głównej w konkursach poetyckich „Nowego Nurtu” (1995) oraz im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (1995), a także Nagrody… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 16/2014