Na skróty przez rok 2004

• Dziennikarzem Roku 2003 w konkursie miesięcznika “Press" została Anna Marszałek z “Rzeczpospolitej", autorka artykułów o aferze starachowickiej. Laureatem za rok 2004 został pośmiertnie dziennikarz TVN Marcin Pawłowski.
• Laureatami Paszportów “Polityki" zostali: Wojciech Kuczok, prozaik, autor powieści “Gnój"; Andrzej Jakimowski, reżyser (“Zmruż oczy"); Danuta Stenka, aktorka; Kuba Jakowicz, skrzypek; Monika Sosnowska, plastyk; Andrzej Smolik, muzyk, oraz Marek Żydowicz, twórca festiwalu Camerimage.
• Nagrodę im. Ludwika Frydego dla Młodego Krytyka otrzymał Jacek Gutorow za książkę “Niepodległość głosu".
• Rozpoczął działalność kanał telewizyjny Kino Polska.
• Do kin trafił “Powrót króla" Petera Jacksona, trzecia część ekranizacji “Władcy pierścieni" J.R.R. Tolkiena. Pierwszego dnia obejrzało go ok. 150 tys. Polaków.
• Do księgarń trafił “Harry Potter i Zakon Feniksa", piąta część cyklu Joanne K. Rowling. Polski wydawca przygotował 600 tys. egzemplarzy...

Luty

• Minęła 10. rocznica śmierci Witolda Lutosławskiego; Sejm ogłosił rok 2004 rokiem kompozytora.
• Norman Davies otrzymał Nagrodę Wielką Fundacji Kultury za rok 2003. W sierpniu, w 60. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego, ukazało się tłumaczenie jego “Powstania ’44". Laureatem za rok 2004 został Sławomir Mrożek.
• Prezesem Telewizji Polskiej został Jan Dworak, producent filmowy i telewizyjny, w latach 80. działacz podziemia. Wśród decyzji personalnych: nowy dyrektor Programu 1 - Maciej Grzywaczewski, nowy szef redakcji dokumentu TVP 1 - Krzysztof Talczewski i Teatru Telewizji - Paweł Konic. W I półroczu 2005 r. ma zostać uruchomiony kanał tematyczny TVP Kultura.
• Tygodnik “Newsweek" opublikował sondaż, wedle którego Tomasz Lis, dziennikarz TVN, miałby szanse na zwycięstwo w wyborach prezydenckich. Gdy Lis odmówił złożenia deklaracji, że nie będzie się ubiegał o prezydenturę, został zwolniony i przeszedł do Polsatu. To najbardziej spektakularny przejaw zmian na rynku mediów - obok przejścia Moniki Olejnik (TVN) czy Doroty Gawryluk (Polsat) do telewizji publicznej.
• Złotego Niedźwiedzia na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie otrzymał film “Głową w mur" Fatiha Akina, poświęcony życiu tureckich imigrantów w Niemczech; pod koniec roku Europejska Akademia Filmowa uznała go za najlepszy film europejski.
• Obraz Andrzeja Wróblewskiego “Uwaga, nadchodzi" (1955) sprzedano za 490 tys. złotych.
• W konkursie World Press Photo 2003 zwyciężyło zdjęcie Jean-Marca Bouju przedstawiające Irakijczyka osadzonego przez Amerykanów w obozie jenieckim wraz z 4-letnim synem.

Marzec

• Odbyła się polska premiera filmu “Pasja" w reż. Mela Gibsona, przedstawiającego ostatnie 12 godzin życia Jezusa; w ciągu pierwszego miesiąca obejrzało go ponad 2 miliony Polaków. Film wywołał gwałtowną dyskusję na temat sposobu przedstawiania wydarzeń biblijnych.
• Wręczono Polskie Nagrody Filmowe “Orły 2004". Za najlepszy film ubiegłego roku uznano “Zmruż oczy" Andrzeja Jakimowskiego. Najlepszą aktorką wybrano Katarzynę Figurę, najlepszym aktorem - Zbigniewa Zamachowskiego.
• W Warszawie odbył się 8. Festiwal Ludwiga van Beethovena.
• Głównym wygranym Fryderyków 2003 okazał się zespół Raz, Dwa, Trzy.

Kwiecień

• Miesięcznik i wydawnictwo Znak przyznały Nagrody im. księdza Józefa Tischnera. Otrzymali je: ks. prof. Tomasz Węcławski, autor pracy “Królowanie Boga", prof. Wiktor Osiatyński za poświęconą kuracji antyalkoholowej książkę “Rehab" oraz siostry Teresa i Marta Sawickie, prowadzące w Krakowie kuchnię dla ubogich. Uhonorowano też pośmiertnie Zygmunta Kubiaka za jego dokonania przekładowe.
• Ewa Lipska otrzymała nagrodę “Odry" za tom wierszy “Ja".
• Do księgarń trafił pierwszy numer miesięcznika literackiego “Lampa", redagowanego przez Pawła Dunin-Wąsowicza.

Maj

• Złotą Palmę 57. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes zdobył dokument Michaela Moore’a “Fahrenheit 9/11", zjadliwa krytyka prezydenta Busha. Oponenci wytknęli Moore’owi nierzetelność, manipulacje i chwyty z repertuaru filmów propagandowych.
• W Warszawie odbył się Przegląd Światowego Filmu Dokumentalnego “Docreview", prezentujący ponad 20 filmów, m.in. nagrodzoną na festiwalu w Sundance “Korporację" Marka Achbara i Jennifera Abbotta, dokument o zagrożeniach, jakie niesie z sobą rozwój gigantycznych ponadnarodowych przedsiębiorstw. “Nowy dokument staje się spektaklem, który przykuwa i uwodzi. - pisał Tadeusz Sobolewski. - Współgra ze światowym fermentem ostatnich lat, z ożywieniem ruchów społecznych nowego typu. Ich wspólnym mianownikiem jest potrzeba wyrwania się z letargu. Poszukiwanie idei innej niż konsumpcja, niepodobnej do skompromitowanych ideologii XX wieku".
• Polscy archeologowie odnaleźli w Aleksandrii pozostałości zabudowań uczelni z okresu między V a VII stuleciem po Chr., obejmujące m.in. amfiteatralną aulę i kilkanaście sal wykładowych. Odkrycie to zmienia wiedzę na temat systemu edukacyjnego w starożytności: u jej schyłku nauka nie odbywała się w małych grupach uczniów, ale w dużych zorganizowanych instytucjach.
• Obraz Pabla Picassa “Chłopiec z fajką" (1905) sprzedano w nowojorskim domu aukcyjnym Sotheby’s za kwotę 104 mln dolarów.
• W Toruniu odbył się 14. Międzynarodowy Festiwal Teatralny “Kontakt". Wśród spektakli m.in. “Mewa" Czechowa w reż. Petera Steina (Teatr Dramatu Rosyjskiego z Rygi), “Romeo i Julia" w reż. Oskarasa Korsunovasa (Wilno) oraz “Do piachu" Tadeusza Różewicza w wykonaniu Teatru Provisorium i Kompanii “Teatr" (Lublin).
• W Warszawie zakończyły się 49. Międzynarodowe Targi Książki, na których ofertę prezentowało blisko 470 wystawców z 27 krajów. Gościem honorowym była Rosja.

Czerwiec

• W Atenach odbyła się premiera przedstawienia Krystiana Lupy “Zaratustra", zrealizowanego w Starym Teatrze. Reżyser korzysta z najsławniejszego dzieła Nietzschego, z jego biografii, z utworów Rilkego, Dostojewskiego i Musila. Polska premiera dopiero w połowie 2005 roku.
• Na krakowskim Kazimierzu odbył się 14. Festiwal Kultury Żydowskiej.
• Nagrody “Literatury na Świecie" dla tłumaczy za rok 2003 otrzymali: Ewa Skwara (“Komedie" Plauta), Małgorzata Borowska (“Podstępy wojenne" Poliajnosa), Agnieszka Jawor-Polak (“Życie miłosne" Zeruyi Shalev), Małgorzata Kwietniewska (“Prawda w malarstwie" Derridy) oraz wydawnictwo słowo/obraz terytoria za serię “z kwadratem". Za całokształt dorobku uhonorowano Danutę Cirlić-Straszyńską.

Lipiec

• We Wrocławiu gościli aktorzy z założonego przez Jerzego Grotowskiego ośrodka we włoskiej Pontederze, prezentując jego ostatnie dzieło, powstałą na przełomie lat 80. i 90. “Akcję", parareligijny rytuał łączący kulturę Karaibów i Afryki z m.in. fragmentami apokryfów Ewangelii.
• Zakończyło się III Krakowskie Seminarium Poetyckie, spotkanie poetów amerykańskich i polskich. Adam Zagajewski, pomysłodawca imprezy, tłumaczył: “W polskiej poezji osobisty i emocjonalny ton spotyka się z tematami historycznymi, z reakcją na totalitaryzm i katastrofę drugiej wojny światowej. Poeci polscy... nie uciekali od tematów wychodzących poza ich miłość, ich cierpienie czy ich chorobę. I to Amerykanów fascynuje".
• Laureatami Nagrody im. Andrzeja Munka dla debiutujących reżyserów i operatorów zostali Dariusz Gajewski (reżyser filmu “Warszawa") oraz Adam Bajerski i Paweł Śmietanka (autorzy zdjęć do filmu “Zmruż oczy").
• W czeskim i polskim Cieszynie odbył się 4. Festiwal Filmowy Era Nowe Horyzonty, wśród wydarzeń m.in. krótkometrażowy film Michelangela Antonioniego “Lo Squardo di Michelangelo", hołd złożony wielkiemu imiennikowi, Michałowi Aniołowi.
• Jednym z ważniejszych wydarzeń rynku książki było rozpoczęcie przez Agorę dołączania do “Gazety Wyborczej" powieści z “Kolekcji literatury XX wieku". Akcja odniosła sukces, co potwierdziło rozwinięcie jej o kolejne 20 tytułów (m.in. Lem, Hrabal, Kundera, Faulkner...).

Sierpień

• “Był człowiekiem poszukującym sensu swego istnienia, swego losu - i umiejącym kształtować ów los, nadawać mu ważność ogólną, ponadindywidualną. I był także człowiekiem niewyrażalnej, nieuchwytnej tajemnicy - o istnieniu której mówił i którą zabrał ze sobą" - pisał Marian Stala o zmarłym w wieku 93 lat Czesławie Miłoszu. 27 sierpnia trumna Poety spoczęła w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
• Minęło stulecie urodzin Witolda Gombrowicza. W ramach roku jubileuszowego odbyły się konferencje naukowe, festiwale teatralne, premiery (m.in. “Błądzenie" Jerzego Jarockiego), maratony lektury... Opublikowano też szereg książek, w tym bodaj najgłośniejszą: “Czarny nurt" Michała Pawła Markowskiego. “Absolut pojawia się tam, gdzie nie ma religii - tak brzmi najbardziej obrazoburcza teza Gombrowicza - wykładał krakowski krytyk. - Teza ta zakłada, że człowiek zbliża się do boskości nie tam, gdzie celebruje, nie tam, gdzie wywyższa się ponad innych, ale tam, gdzie odmawia uczestnictwa w świecie...".

Wrzesień

• W Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach udostępniono jedyny w polskich zbiorach obraz El Greca. “Ekstazę św. Franciszka" odkryły historyczki sztuki Izabela Galicka i Hanna Sygietyńska... 40 lat temu.
• Nagrodę Kościelskich otrzymał Tomasz Różycki (ur. 1970) za poemat “Dwanaście stacji".
• Złote Lwy 29. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni otrzymał film “Pręgi" w reżyserii Magdaleny Piekorz według scenariusza Wojciecha Kuczoka.
• Zakończył się 61. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji. Jury pod przewodnictwem Johna Boormana przyznało Złotego Lwa filmowi Mike’a Leigh “Vera Drake". Grand Prix otrzymał obraz “Mar Adentro" (reż. Alejandro Amenabar).
• W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto wystawę “Transalpinum. Od Giorgione’a i Dürera do Tycjana i Rubensa", obejmującą dzieła m.in. Dürera, Tycjana, Rubensa, Giorgione’a, Caravaggia, van Eycka i Arcimbolda ze zbiorów wiedeńskiego Kunsthistorisches Museum.
• Wydarzenia muzyczne: 39. Festiwal Wratislavia Cantans oraz 47. Warszawska Jesień.

Październik

• Literacką Nagrodę Nobla otrzymała Austriaczka Elfriede Jelinek (ur. 1946), poetka, prozaik, dramatopisarka i tłumaczka. W Polsce ukazała się jej powieść “Pianistka", znana z głośnej ekranizacji Michaela Haneke, oraz kilka sztuk teatralnych.
• Nagrodę Literacką Nike otrzymał Wojciech Kuczok za powieść “Gnój", która zwyciężyła również w plebiscycie czytelników “Gazety Wyborczej".
• Po śmierci Jerzego Lisowskiego nowym redaktorem naczelnym “Twórczości" został Bohdan Zadura (ur. 1945), poeta, prozaik i tłumacz.
• Katarzyna Herbert, wdowa po Zbigniewie Herbercie, zgodnie z wolą poety zapowiedziała sprzedaż jego archiwum do Beinecke Library uniwersytetu Yale (USA), gdzie znajdują się już m.in. archiwa Miłosza, Gombrowicza i Wata, i utworzenie fundacji finansującej badania nad spuścizną poety. W odpowiedzi na protesty części środowiska minister Waldemar Dąbrowski oświadczył, że będzie się starał, by archiwum pozostało w Polsce.

Listopad

• 50-lecie pracy artystycznej Andrzeja Wajdy; w Starym Teatrze odbyła się premiera “Makbeta" w jego reżyserii, 10. urodziny obchodziło Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej “Manggha", utworzone z jego inicjatywy.
• 70. urodziny obchodził Michał Głowiński, historyk i teoretyk literatury. W tym roku został laureatem prestiżowej Nagrody Herdera.
• W Teatrze Narodowym odbyła się premiera sztuki Jerzego Pilcha “Narty Ojca Świętego" w reżyserii Piotra Cieplaka. “Z głęboką mądrością, a zarazem poczuciem humoru Pilch rysuje portret społeczeństwa, w którym chrześcijańskie wartości i miłość do Papieża to slogany" - recenzuje Roman Pawłowski.
• Laureatem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza został Wojciech Albiński, autor książki “Kalahari", osadzonej w rzeczywistości Republiki Południowej Afryki.
• Nagroda im. Kazimierza Wyki trafiła do Przemysława Czaplińskiego, krytyka i historyka literatury.
• W Amsterdamie zamordowany został Theo van Gogh, reżyser holenderski, autor m.in. filmu “Submission", poświęconego miejscu kobiety w kulturze islamu.
• W warszawskiej Zachęcie otwarto wystawę “Warszawa - Moskwa 1900-2000", poświęconą wzajemnym inspiracjom, podobieństwom i różnicom w rozwoju sztuki Rosji i Polski.
• Odbyły się 8. Targi Książki w Krakowie z udziałem ponad 300 wydawców.
• Zdaniem muzyków biorących udział w plebiscycie magazynu “Rolling Stone", najważniejszą piosenką w historii rocka jest “Like A Rolling Stone" Boba Dylana.

Grudzień

• Do księgarń trafił nowy tom wierszy Tadeusza Różewicza - “Wyjście".
• W Łodzi zakończył się XII Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage 2004. Złotą Żabę przyznano Dickowi Pope za zdjęcia do filmu “Vera Drake" Mike’a Leigh.
• 15-lecie istnienia obchodziło Wydawnictwo a5, prowadzone przez Krystynę i Ryszarda Krynickich i publikujące m.in. książki Wisławy Szymborskiej, Hanny Krall i Zbigniewa Herberta. Do księgarń trafił pierwszy od lat nowy tom wierszy Ryszarda Krynickiego, “Kamień, szron".
• Przeszukiwarka internetowa Google ma zostać wzbogacona o dostęp do książek z bibliotek Oksfordu i Harvardu, uniwersytetu Stanforda i uniwersytetu w Michigan oraz Nowojorskiej Biblioteki Publicznej.

(af)